Περαία Xώρα: Τα μυστήρια της λίμνης

Είναι δίπλα σου και δεν το ξέρεις. Τη λένε Περαία Χώρα και απλώνεται νωχελική απέναντι από την Κόρινθο, λίγο πιο «πάνω απ' τ' αυλάκι». Ανεξερεύνητη σχεδόν, μυστηριώδης και απρόβλεπτη, αυτήν τη φορά δε σ' αφήνει να την προσπεράσεις: η επόμενη εξόρμηση από την Αθήνα λέγεται Περαχώρα και θες δε θες υποκύπτεις στη γοητεία της...

Σε προϊδεάζει για κάτι το μακρινό και ανεξερεύνητο. Το λέει και το όνομά της: Περαία Χώρα ή Περαία Γη, όπως προτιμάς. Και όμως είναι τόσο κοντά στην Αθήνα, που δεν το πιστεύεις. Μόλις 90 χλμ. χωρίζουν την πρωτεύουσα από τη βορειοανατολική πλευρά της Κορινθίας, μια εξόρμηση της μιας ανάσας που υπόσχεται πολλά και χαρίζει ακόμη περισσότερα. Και έπειτα όρεξη να 'χεις για να δεις πράγματα καινούργια, που λίγα έχεις ακούσει, πολλά βάζεις στον νου σου και αμέτρητα και θαυμαστά στο τέλος συναντάς.

Στο βραχώδες ακρωτήρι, με το Ηραίο και τον φάρο στην κορφή του βράχου.

Εντυπωσιακές ορεινές και παραθαλάσσιες διαδρομές στη σκιά των Γερανείων, ένα βραχώδες ακρωτήρι απέναντι από την Κόρινθο, ένας αρχαιολογικός χώρος «πάνω στο κύμα», μυστηριώδεις υπόγειες υδραυλικές εγκαταστάσεις που δύο χιλιάδες χρόνια μετά την κατασκευή τους δεν έχουν ακόμα αποκαλύψει τα μυστικά τους, μια σαγηνευτική λίμνη που γεννήθηκε από τα σεισμικά «παιχνίδια» της φύσης, μοναστήρια φημισμένα για τα θαύματα των αγίων προστατών τους· και τέλος μια ρομαντική ιστορία ενός νεαρού αρχαιολόγου που αγνόησε τις σειρήνες της Οξφόρδης για να κάνει πραγματικότητα το όνειρό του στην Περαχώρα.
Σαν να σου φαίνονται λιγότερα τα 90 χλμ. της διαδρομής τώρα, έτσι δεν είναι;
Ενα αληθινό παραμύθι
Εχεις ξανάρθει μέχρι το κοσμοπολίτικο Λουτράκι, για το καζίνο και τα φημισμένα λουτρά. Τώρα θα συνεχίσεις και παραπέρα, μέχρι τα πέρατα της Περαίας Χώρας και τον... παραθαλάσσιο αρχαιολογικό χώρο με τον αρχαίο ναό της Ηρας, εκεί κάτω από τον φάρο
μ ια φορά κι έναν καιρό, στα 1930, ένας νεαρός Βρετανός αρχαιολόγος γυρνούσε την Ελλάδα απ' άκρη σ' άκρη με ό,τι μέσο έβρισκε, ψάχνοντας τα αρχαία μνημεία ολόκληρης της χώρας. Κι όταν αποφάσισε πως έπρεπε να «ριζώσει» σε ένα μέρος και να αρχίσει πια το σκάψιμο, διάλεξε την Περαία Γη. Δεν βασιζόταν σε αρχαίες μαρτυρίες, όπως οι Σλήμαν και Εβανς, είχε όμως άκρατο ενθουσιασμό και μια ανεξήγητη σιγουριά, που την έτρεφε πιο πολύ η θέληση παρά τα ιστορικά στοιχεία. Τον έλεγαν Χάμφρεϊ Πέιν, ήταν μόλις 23 χρονών και ήταν αυτός που ξεκίνησε τελικά τις ανασκαφές στο Μελαγκάβι ? έτσι λένε οι ντόπιοι το βραχώδες ακρωτήρι που «αγκαλιάζει» από τον Βορρά την Κορινθία, 17 μόλις χλμ. από το Λουτράκι και 25 χλμ. από την Κόρινθο.

Δίπλα στο κύμα απλώνεται ο αρχαιολογικός χώρος του Ηραίου.

Και είχε δίκιο! Σαν για να δώσουν happy end στην παραμυθένια ιστορία του νεαρού Πέιν, οι εργασίες της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής υπό την καθοδήγησή του, έφεραν στο φως τα πιο σημαντικά απομεινάρια του πρώιμου κορινθιακού πολιτισμού των ιστορικών χρόνων. Κεντρικό ρόλο στη σκηνή του αρχαιολογικού χώρου έχει το αρχαίο ιερό της θεάς Ηρας· για χάρη της άλλωστε ολόκληρος ο χώρος λέγεται και Ηραίο. Και είναι στ' αλήθεια ασυνήθιστα εντυπωσιακός: μια γλώσσα βραχώδους γης, που κατά τόπους ωστόσο «πνίγεται» στο πράσινο, με έναν από τους μεγαλύτερους φάρους του Κορινθιακού Κόλπου στο βορειότερο ακρωτήρι της, σχηματίζει έναν μικρό, «κλειστό» κολπίσκο με διάφανα, γαλανά νερά. Ακριβώς στον μυχό του κολπίσκου, σχεδόν πάνω στο κύμα, απλώνεται ο αρχαιολογικός χώρος του Ηραίου, σαν... αρχαίος τουριστικός προορισμός δύο χιλιάδες χρόνια πριν από τους tour opera-tors!
Οι ανακαλύψεις του Πέιν είναι η πιο πειστική απόδειξη της δύναμης της Περαχώρας στα προρωμαϊκά χρόνια. Ξεκινώντας από την πλευρά του φάρου περιηγείσαι ανάμεσα στη Δυτική Αυλή, τα απομεινάρια του ναού της Ηρας του 6ου π.Χ. αι., τον μνημειακό βωμό, τη στοά, τα ερείπια του αψιδωτού ναού, η περίτεχνη, επίσης αψιδωτή δεξαμενή που μέχρι σήμερα συγκεντρώνει όμβρια ύδατα, έναν χώρο που προοριζόταν για την εστίαση των επισκεπτών του ιερού της θεάς, το άνω άνδηρο και το λεγόμενο Ιερό Λιμενίας, ένας ακόμα χώρος που μάλλον αποτελούσε ένα εστιατόριο του συμπλέγματος. Ολα ήρθαν στο φως έτσι όπως τα περίμενε ο Πέιν κι έτσι όπως τα περιέγραφε σε μια μελέτη του που δημοσιεύτηκε πριν ακόμα ολοκληρωθούν οι ανασκαφές: «έγραψα ένα βιβλίο», συνήθιζε να λέει, «και έπειτα ήρθα και το έσκαψα»... Ψέματα;

Στο βωμό του ιερού της Ηρας.

Ο ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΟΣ ΟΣΙΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΑΧΩΡΑΣ
Στις πλαγιές των Γερανείων, στο «περιβόλι της Παναγιάς» όπως θα ακούσεις να λένε το μέρος, θα βρεις πολλούς που θα σε προτρέψουν να κάνεις μια στάση στο μοναστήρι του Οσίου Παταπίου (14 χλμ. από το Λουτράκι). Πριν από κάποια χρόνια οι πιστοί δεν δίσταζαν να κόψουν ολόκληρα... κομμάτια από το σκήνωμα του οσίου, πριν οι υπεύθυνοι φροντίσουν να το προστατέψουν με ξύλινο περίβλημα. Θα νιώσεις μια περίεργη ανατριχίλα στο απόκοσμο, ατμοσφαιρικό ημίφως του ναού με τις ολόσωμες τοιχογραφίες, εδώ που ούτε κερί ούτε καντήλι επιτρέπεται να ανάψει. Θα δεις και τη θέα έξω, με τον Κορινθιακό, το Λουτράκι, ολάκερη σχεδόν τη βόρεια ακτογραμμή του Μοριά.

Και έπειτα θα συνεχίσεις τον δρόμο σου προς το χωριό της Περαχώρας, θα κάνεις τη βόλτα σου στα λιγοστά καταστήματα, θα σταθείς για έναν καφέ με λίγη κουβεντούλα, θα βγεις ξανά στον δρόμο, αυτήν τη φορά προς τα Πίσια, θα ανηφορίσεις το λιθόστρωτο μονοπάτι στη ρεματιά με τα πλατάνια και θα κλείσεις την εξόρμησή σου με έναν παραθαλάσσιο περίπατο στον Σχίνο και στη Μαυρολίμνη, στα βόρεια τελειώματα πια της Κορινθίας...
Στα σπλάχνα της Περαχώρας

Η αψιδωτή υδατοδεξαμενή.

Θες να δεις από κοντά ένα αρχαίο θαύμα; Κι ας βρεθούν ελάχιστοι μόνο που θα μπορούν να σου εξηγήσουν τι στ' αλήθεια σημαίνει: οι δαιδαλώδεις υπόγειες υδραυλικές σήραγγες που απλώνονται κάτω από την Περαία Γη εξάπτουν ακόμα τη φαντασία... Το μυστήριο της Περαίας Χώρας δεν είναι ούτε τα απίστευτα πλούσια ευρήματα ούτε οι αιγυπτιακοί σκαραβαίοι ούτε τα ειδώλια από ελεφαντόδοντο ούτε τα χάλκινα φοινικικά αφιερώματα που βρέθηκαν κατά εκατοντάδες στο Ηραίο. Το θαύμα, το ανεξήγητο, το μυστήριο -πες το όπως θέλεις- που θα βρεις εδώ είναι το εκπληκτικής σύλληψης υδραυλικό σύστημα που απλώνεται υπόγεια, στα σπλάχνα του αρχαιολογικού χώρου του Ηραίου.

Ενα εξελιγμένο υδραυλικό σύστημα με δαιδαλώδεις σήραγγες και στοές αναπτύσσεται στα «σπλάχνα» της Περαχώρας (φωτό Γιώργος Αβαγιαννός).

Κανείς δεν μπορεί ακόμα να εξηγήσει το πώς ακριβώς φτιάχτηκε ή το πώς ακριβώς λειτουργούσε· οι ειδικοί πονοκεφαλιάζουν ακόμα παλεύοντας να ερμηνεύσουν την ιδιοφυΐα των υδραυλικών μηχανικών της εποχής. Κάτω, λοιπόν, από τη γη της Περαχώρας, σε απόσταση περίπου 750 μ. από το τέμενος της Ηρας και σε βάθος περίπου 30 μέτρων, απλώνεται ένα σύστημα συγκέντρωσης και διοχέτευσης νερού με δαιδαλώδεις σήραγγες, ορύγματα και διαδρόμους με λαξευμένα σκαλοπάτια, φαινόμενο μοναδικό στην Ελλάδα αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Κι όμως, παραμένει ακόμα ένα άλυτο μυστήριο, καθώς ούτε οι ειδικοί συμφωνούν μεταξύ τους για τη λειτουργία του ούτε έχει εξακριβωθεί πότε ακριβώς κατασκευάστηκε ούτε γενικά έχει μελετηθεί ακόμα διεξοδικά όπως του αξίζει.

Τι υπάρχει, λοιπόν, ακριβώς εδώ; Τρία επιμήκη ορύγματα, μήκους 12 έως 15,6 μ. και πλάτους περίπου 1,5 μ., σε απόσταση περίπου 5 μ. μεταξύ τους, με μια σήραγγα που ξεκινάει από το μεσαίο όρυγμα και οδηγεί με ανοδική κλίση 27ο στην επιφάνεια, μια εντυπωσιακή καμαρωσκεπή κλίμακα 160 βαθμίδων και συνολικού μήκους 58 μ., πλάτους 0,83 μ. και ύψους 1,85 μ. Λόγω του μεγάλου βάθους των ορυγμάτων, δεν έχει ακόμη υπάρξει πειστική εξήγηση για τον τρόπο ανέλκυσης του νερού: κατά μία εκδοχή ήταν εφικτή μέσω ενός εργατοκυλίνδρου (μαγκάνι) ή ενός τροχού με μεγάλη διάμετρο, υπόθεση στην οποία θα μπορούσε να οδηγεί το μήκος των ορυγμάτων.
Στον κύριο τροχό που θα είχε διάμετρο π. 15 μ. η κίνηση μεταδιδόταν από την επαναλαμβανόμενη κίνηση ζώων μέσω διαφορικών τροχών. Με αυτόν το μηχανισμό η οριζόντια κίνηση των ζώων στην επιφάνεια του εδάφους μετατρεπόταν σε κάθετη και έτσι ο τροχός στην εξωτερική επιφάνεια του οποίου είχαν προσαρμοστεί κάδοι έφερε το νερό από μεγάλο βάθος στην επιφάνεια. Στη συνέχεια το νερό μεταφερόταν μέσω οχετού από ξύλινες σανίδες στα ρείθρα και εν τέλει στις δεξαμενές της κρήνης.

Η λιμνοθάλασσα της Βουλιαγμένης δημιουργήθηκε από τη σεισμική δραστηριότητα της περιοχής.

Η κόρη των σεισμών
Την είπαν «Εσχατιώτιδα», «Γοργώπι» και σήμερα πια «Λίμνη Βουλιαγμένης». Μα τα ονόματα δεν έχουν καμία σημασία, μένουν λειψά και δεν επαρκούν για να περιγράψουν ένα ακόμα ανεξήγητο παιχνίδι της φύσης.Αυτό που τα ονόματα δεν μπορούν να εξηγήσουν βάλθηκαν να το εξηγήσουν οι γεωλόγοι· μάταιος κόπος. Οι σεισμοί, είπαν, ισοπέδωσαν κάποτε την Περαχώρα, έφτιαξαν το τοπίο από την αρχή και έστησαν στην άκρη του μια λιμνοθάλασσα, φέρνοντας στην επιφάνεια μια αρχαία υπόγεια στοά. Μπερδεμένα πράγματα, θα σκεφτεί κανείς, που δεν λένε και πολλά.
Η ουσία είναι πως κατηφορίζοντας από τα Γεράνεια βουνά και πλησιάζοντας προς τον αρχαιολογικό χώρο του Ηραίου και την εσχατιά του ακρωτηρίου, συναντάς στον δρόμο σου τη Λίμνη Βουλιαγμένης. Σ' αυτό το μέρος, λοιπόν, που πριν από τρεις χιλιάδες χρόνια άκμαζαν πρωτοελλαδικοί οικισμοί, μια σειρά από τρομερούς σεισμούς χάλασαν τις πόλεις, μια τεράστια κοιλότητα άνοιξε στο έδαφος και τα νερά του Κορινθιακού χύθηκαν και κατέκλυσαν τον χώρο, σχηματίζοντας τη σημερινή λίμνη. Με μέγιστο πλάτος 550 μ., μήκος περίπου 1.825 και νερά -τι παράξενο!- πιο αλμυρά κι απ' τα νερά της θάλασσας, που ανανεώνονται κάθε έξι ώρες χάρη στην παλίρροια και την άμπωτη, η λιμνοθάλασσα της Βουλιαγμένης θεωρείται σήμερα μια λίμνη εκπληκτικού φυσικού κάλλους, που σπάνια συναντάς στην Ελλάδα. Οχι βέβαια πως χρειάζεται να στο πει κανείς: η ομορφιά του τοπίου, με το παιχνίδισμα των ακτίνων του ήλιου να φτιάχνει χίλια χρώματα στα νερά της λίμνης, το πανέμορφο φυσικό πευκοδάσος που σπάει το πέτρινο τοπίο, το μικρό εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα, όλα μαζί σε υποβάλλουν σε μια? άσκηση ομορφιάς του τοπίου που ξεπερνάει τις προσδοκίες.
Στα νερά της κολυμπούν λαβράκια, τσιπούρες, κέφαλοι και άλλα εκλεκτά θαλασσινά, αληθινή πρόκληση για τους ψαράδες και τους? μάγειρες στις ταβέρνες και στα εστιατόρια που θα βρεις στις όχθες της λίμνης. Αν πετύχετε, μάλιστα, και κάποιον ντόπιο από τους παλιούς, μπορεί να σας πει και για την ιστορία της Γοργώπιδος, μιας κοπέλας που στα αρχαία χρόνια πνίγηκε στα νερά της λίμνης, χαρίζοντάς της για λίγο το όνομά της, πριν αλλάξει πάλι όνομα και την πουν «Εσχατιώτη», στα έσχατα, δηλαδή, της Περαίας Χώρας. Είπαμε, τρεις χιλιάδες χρόνια ζωής είναι αυτά, από ιστορίες άλλο τίποτα...
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Η Περαία Χώρα, και κυρίως το κομμάτι γύρω από τη λίμνη, είναι από τους αγαπημένους προορισμούς πολλών για σύντομες εξορμήσεις: όχι μόνο φυσιολάτρες αλλά και λάτρεις των δύο τροχών βρίσκουν στην περιοχή των Γερανείων, μέχρι και τη Λίμνη της Βουλιαγμένης, τον παράδεισό τους.
Μια εντυπωσιακή ορεινή διαδρομή για περιήγηση με το αυτοκίνητο ξεκινά από τον παραθαλάσσιο οικισμό του Σχίνου και καταλήγει στην Περαχώρα, στην καρδιά των Γερανείων Ορέων, διασχίζοντας το πυκνό πευκοδάσος και περιορισμένης έκτασης ελαιώνες.
Αν πάλι προτιμάτε την ορειβασία, θα βρείτε μονοπάτια με ειδική σήμανση στα Γεράνεια. Αν επικοινωνήσετε, μάλιστα, με τον Ορειβατικό Σύλλογο Λουτρακίου (τηλ. 6932 981010) μπορείτε να ενημερωθείτε για τις συχνές εξορμήσεις και εκδρομές που διοργανώνει και να συμμετέχετε παρέα με τα έμπειρα μέλη του Συλλόγου.
Αλλοι τοπικοί σύλλογοι οργανώνουν ποδηλατικές εκδρομές, ιππασία και αναρρίχηση, μια σχεδόν πλήρης παλέτα έντονων δραστηριοτήτων σ' ολόκληρη την Περαχώρα, που ολοκληρώνεται με... καταδύσεις στα νερά του Κορινθιακού στην περιοχή της Μικρής και Μεγάλης Μυλοκοπής.
Και όλα αυτά σε απόσταση περίπου μίας ώρας από την Αθήνα, σχεδόν στην... πόρτα σας!
Το φανταζόσασταν ποτέ;
ΔΙΑΜΟΝΗ
Αν θέλετε να μείνετε δίπλα στη λίμνη, η επιλογή σας θα είναι το «Mantas Bay Apartments» (Λίμνη Βουλιαγμένης, τηλ. 27410 91220, www.mantashotels.gr), με πλήρως εξοπλισμένα διαμερίσματα στις όχθες της ονειρεμένης λιμνοθάλασσας και βέβαια ανεμπόδιστη θέα. Πολλές και αξιόλογες επιλογές έχετε και στην πόλη του Λουτρακίου: στο «Hotel Poseidon Resort» (Λουτράκι, τηλ. 210 3229695, www.poseidonresort.gr), ένα πολυτελές παραθαλάσσιο resort με 320 δωμάτια και υψηλής αισθητικής χώρους και ανάλογου επιπέδου παροχές. Εγγυημένη επιλογή είναι και το 5 αστέρων «Club Hotel Casino Loutraki» (Ποσειδώνος 48, Λουτράκι, τηλ. 27440 60333, www.clubhotelloutraki.gr), με υπηρεσίες και service που ανταποκρίνονται και με το παραπάνω στην κατηγορία του, ενώ διαθέτει και υπερσύγχρονο Wellness Center.
ΦΑΓΗΤΟ
Στα Πίσια σταματήστε οπωσδήποτε στην ταβέρνα «Πλάτανος» (Πίσια Περαχώρας, τηλ. 27440 79485). Την προτιμούν και οι ντόπιοι, ωστόσο πριν ξεκινήσετε για εδώ καλό είναι να επιβεβαιώσετε τηλεφωνικά ότι η ταβέρνα είναι ανοιχτή. Στο κοντινό Λουτράκι δοκιμάστε τις σπιτικές συνταγές στην ταβέρνα της «Μουριάς» (Χατζοπούλου 12, Πάρκο Παιδιού, Λουτράκι), με εμπειρία περίπου 8 δεκαετιών, ενώ θα μείνετε ικανοποιημένοι από την ποικιλία των πιάτων και στον «Γιάννη» (Ποσειδώνος 3, Λουτράκι, τηλ. 27440 62330, www.ouzeri-giannis.gr) με πλούσιες θαλασσινές νοστιμιές, αλλά και κρεατικά.
Κείμενο: Γιάννης Μαντάς
Φωτογραφίες: Hρακλής Μήλας