Γιατί στην Ελλάδα δεν μπορούμε να καίμε τους νεκρούς μας;

Με αφορμή το θάνατο του αγαπημένου ηθοποιού Μηνά Χατζησάββα, το θέμα της αποτέφρωσης άνοιξε ξανά με τον πιο επώδυνο τρόπο

Νόμοι που ψηφίζονται και περνούν από την ελληνική Βουλή προσβλέπουν σε μια πιο σύγχρονη και απελευθερωμένη κοινωνία που σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Όπως φαίνεται, όμως, αυτό δεν είναι αρκετό. Όχι όταν οι νόμοι μένουν τελικά στα χαρτιά και η πολιτεία κρατάει γερά τα ριζωμένα από αιώνες ταμπού της. Κάπως έτσι είναι τα πράγματα στην Ελλάδα με την αποτέφρωση. Ένα δικαίωμα και μια επιλογή για εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο δεν συνιστά επιλογή για τον Έλληνα, αφού στη χώρα μας δεν υπάρχει ούτε ένα αποτεφρωτήριο, παρόλο που προβλέπεται από τη νομοθεσία εδώ και μία δεκαετία.

Το ζήτημα ήρθε ξανά στο προσκήνιο με αφορμή το θάνατο του Μηνά Χατζησάββα, καθώς ο πολυαγαπημένος ηθοποιός είχε εκφράσει την επιθυμία να μην ταφεί. Και η αλήθεια είναι ότι ολοένα και περισσότερος κόσμος εκδηλώνει ενδιαφέρον για την επιλογή της καύση των ανθρώπων που χάνονται, πρώτα απ’ όλα διότι στις μεγάλες πόλεις υπάρχει το θέμα της έλλειψης χώρου στα νεκροταφεία αλλά και λόγω της σκληρής ψυχολογικής δοκιμασίας στην οποία υποβάλλονται οι συγγενείς όταν στην τριετία χρειάζεται να ανοίξουν τον τάφο του νεκρού τους και να τοποθετήσουν τα κόκαλά του σε οστεοφυλάκιο. Η αποτέφρωση είναι μία σύντομη, αξιοπρεπής διαδικασία, που κοστίζει σχεδόν όσο μία κηδεία και γίνεται εφάπαξ. Η τεφροδόχος με τη στάχτη της σορού δίνεται στους συγγενείς, οι οποίοι μπορούν να την κρατήσουν στο δοχείο και έτσι να κρατούν ζωντανό στη μνήμη τους τον άνθρωπό τους. Η μεγάλη Ελληνίδα Μαρία Κάλλας είχε ζητήσει να αποτεφρωθεί και οι στάχτες της να διασπαρθούν στο πέλαγος. Στην περίπτωσή της αυτό έγινε με απόλυτη επισημότητα, όμως για τους υπόλοιπους Έλληνες πολίτες, που είχαν την ίδια επιθυμία, δεν ίσχυσε ποτέ το ίδιο.
Η εκκλησία βέβαια είναι απέναντι στην καύση των νεκρών και έτσι οι σοροί φεύγουν από την Ελλάδα για τις κοντινές χώρες όπου υπάρχουν αποτεφρωτήρια. Ρωτήσαμε και μάθαμε λεπτομέρειες για τη διαδικασία.

Από το 2006 νόμιμα τα αποτεφρωτήρια, αλλά ακόμη δεν έχει δημιουργηθεί κανένα

Ο κύριος Αντώνης Αλακιώτης, Πρόεδρος της Επιτροπής για το Δικαίωμα της Αποτέφρωσης των Νεκρών στην Ελλάδα, μας περιγράφει πώς ακριβώς φτάσαμε το 2006 και το 2014 να δημιουργήσουμε δύο νόμους για τα αποτεφρωτήρια, που δεν αξιοποιήθηκαν ποτέ. Αρχικά η πρόβλεψη ήταν να δημιουργηθούν αποτεφρωτήρια μέσα στα κοιμητήρια, όμως το 2014 με το νόμο 4257 διαχωρίστηκαν και θα μπορούσαν λογικά να χωροθετηθούν οπουδήποτε. Αυτό βέβαια δεν έγινε ποτέ.
«Η δυνατότητα για την αποτέφρωση θεσπίστηκε για πρώτη φορά τον Μάρτιο του 2006 από την Κυβέρνηση Καραμανλή με Υπουργό Εσωτερικών τον κο Προκόπη Παυλόπουλο. Η κα Μπακογιάννη, Δήμαρχος Αθηναίων, είχε επίσης μεσολαβήσει με τον Αρχιεπίσκοπο. Ο νόμος ψηφίστηκε από όλα τα κόμματα της Βουλής, κάτι που πήρε πολύ θετικά σχόλια. Το 2009 και 2010 βγήκε το Προεδρικό Διάταγμα και η ΚΥΑ αντίστοιχα για την δημιουργία των αποτεφρωτηρίων. Έτσι ήταν πλέον νόμιμα τα αποτεφρωτήρια αλλά χωροθετούνταν υποχρεωτικά μέσα σε κοιμητήρια ή σε επαφή με αυτά. Οι Δήμος Αθηναίων, Ζωγράφου, Σχιστού και Θεσσαλονίκης, αποφάσισαν τη χωροθέτηση αντίστοιχων αποτεφρωτηρίων στο δήμο τους. Το αποτέλεσμα όμως ήταν αρνητικό γιατί υπήρχαν νομικά κολλήματα σε όλους αυτούς τους δήμους (π.χ. ιδιοκτησιακά των κοιμητηρίων, χρήσεων γης κ.α.). Υπήρχαν όμως κι άλλοι λόγοι που ήταν αδύνατη η συνύπαρξη των αποτεφρωτηρίων με τα κοιμητήρια. Σε δημοτικά συμβούλια που συζητήθηκε το θέμα είχαν παρατηρηθεί πολύ έντονα φαινόμενα μισαλλοδοξίας εναντίον μας… μας έλεγαν ακόμη και ότι “θα μας κάψουν”! Η χωροθέτηση λοιπόν μέσα στα κοιμητήρια καταλάβαμε ότι θα οδηγούσε σε συγκρούσεις» εξηγεί ο κος Αλακιώτης.
Προκειμένου να αμβλυνθεί η κατάσταση και να αρθεί το αδιέξοδο, ο συνταγματολόγος Νίκος Αλιβιζάτος, ετοίμασε μία τροπολογία, η οποία ωστόσο δεν εισήχθη από την συγκυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ στην Βουλή. Αυτή την τροπολογία ανέλαβε να καταθέσει ο κος Νίκος Βούτσης, ως κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΣΥΡΙΖΑ. Και τελικά διαχωρίστηκαν τα αποτεφρωτήρια από τα κοιμητήρια με τον Νόμο 4257/14. Όπως μας λέει ο κος Αλακιώτης το θέμα πλέον είναι στα χέρια των Δήμων. «Ο νόμος ορίζει ότι η δημιουργία των αποτεφρωτηρήριων είναι πλέον στην δικαιοδοσία των ΟΤΑ με Αδειοδοτούσα Αρχή την Περιφέρεια. Από το 2014 μέχρι τώρα, έχουν υπάρξει πάνω από δέκα δήμοι που έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον και είναι φιλικά προσκείμενοι στην ιδέα, όπως της Καισαριανής, του Ζωγράφου. Ωστόσο δεν έχουν χώρους, παρά την πολιτική βούληση. Υπάρχουν όμως και δήμοι που έχουν χώρους για να το κάνουν, αλλά το πολιτικό προσωπικό είναι επιφυλακτικό λόγω των αντιδράσεων που μπορεί να προκύψουν είτε από τα δημοτικά τους συμβούλια είτε από την εκκλησία».

Σε όλο το Χριστιανικό κόσμο επιτρέπεται η αποτέφρωση εκτός από την Ελλάδα

«Τα τρία τέταρτα των ανθρώπων του πλανήτη που φεύγουν από τη ζωή αποτεφρώνονται», τονίζει ο κύριος Αλακιώτης. «Οι μεγαλύτερες θρησκείες που είναι ο Βουδισμός και ο Ινδουισμός, έχουν ως βασική ιδέα την αποτέφρωση. Στον Χριστιανικό κόσμο, η αποτέφρωση επίσης υπάρχει σε όλες τις Χριστιανικές χώρες ως επιλογή, σε ποσοστά μάλιστα που φτάνουν ακόμα και το 73%, σε χώρες σαν τη Βρετανία. Στον Χριστιανικό Ορθόδοξο κόσμο, όπως στη Ρωσία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία κ.α. εξίσου τα ποσοστά των αποτεφρώσεων είναι πολύ υψηλά. Σε όλες Χριστιανικές χώρες υπάρχουν αποτεφρωτήρια. Η μοναδική εξαίρεση είναι η Ελλάδα! Οι Εβραίοι και οι Μουσουλμάνοι δεν αποτεφρώνονται, αλλά υπάρχουν αποτεφρωτήρια ακόμη και στο Ισραήλ ή στις χώρες του Αραβικού κόσμου για του ετερόδοξους που ζουν εκεί».

Όλο και περισσότεροι θέλουν να καούν μετά θάνατον

Σύμφωνα με τον κύριο Αλακιώτη το ενδιαφέρον του κόσμου στην Ελλάδα για την αποτέφρωση έχει αυξηθεί σημαντικά τελευταία. «Οι περισσότεροι που απευθύνονται σε εμάς μας ρωτούν πως θα διασφαλίσουν την επιθυμία τους να αποτεφρωθούν, γιατί πολλοί από το περιβάλλον τους, συγγενείς, δεν σέβονται την επιθυμία του νεκρού. Εμείς τους λέμε ότι δεν έχουμε κάποιον τρόπο. Έτσι κάποιοι το θέτουν πλέον ως όρο στη διαθήκη τους. Το ποσοστά της αποτέφρωσης έχουν ανέβει πάρα πολύ. Τα μεγάλα γραφεία μπορεί να κάνουν σήμερα και 400 αποτεφρώσεις το χρόνο στη Βουλγαρία, τα μικρά μπορεί να κάνουν μέχρι 20. Αναρωτιέμαι γιατί το κράτος αφήνει όλα αυτά τα χρήματα να φεύγουν στο εξωτερικό”, επισημαίνει.

Τραγικές και μακάβριες εικόνες στα νεκροταφεία

Όπως είναι γνωστό, τα νεκροταφεία έχουν γεμίσει, κυρίως στις πόλεις, όπου οι διαδικασίες που ακολουθούνται ώστε να… ταφούν όλο και περισσότεροι είναι ψυχικά επώδυνες και αναξιοπρεπείς για τους πολίτες. «Είναι μακάβριο αυτό που συμβαίνει στα νεκροταφεία», λέει ο κύριος Αλακιώτης. «Τα οστά βεβηλώνονται και οι συγγενείς ταλαιπωρούνται ψυχικά με την όλη διαδικασία. Στα τρία έτη πρέπει να ανοιχτεί ο τάφος, κι αν έχει λιώσει η σορός να μεταφερθούν τα οστά στο οστεοφυλάκιο, αν όχι να υποστούν νέα ψυχική ταλαιπωρία οι συγγενείς, για να πέσουν χημικά ώστε να λιώσει πιο σύντομα το σώμα… Αργότερα χρειάζεται να πληρώσουν αρκετά χρήματα για τα οστεοφυλάκια. Στο τέλος τα οστά πετιούνται σε πηγάδια, στα λεγόμενα “χωνευτήρια” των νεκροταφείων. Είναι ευτελισμός για τη μνήμη και την ιερότητα του νεκρού. Είναι κανιβαλισμός. Στην Αρχαία Ελλάδα, το να βγάλεις νεκρό που έχει θαφτεί ήταν ιεροσυλία, κι εμείς το έχουμε κάνει βιομηχανία. Αυτό που γίνεται εδώ δεν γίνεται πουθενά!», τονίζει και προσθέτει. Στα μεγάλα νεκροταφεία βλέπουμε παρατημένα οστεοφυλάκια, που περιφέρονται τριγύρω τα σκυλιά, οστεοθήκες που ανοίγουν από τον αέρα… Είναι πολιτισμός αυτό; Όλα αυτά οδηγούν τους ανθρώπους να θέλουν την αποτέφρωση. Είναι φυσιολογικό, η ανάγκη οδηγεί τα πράγματα προς την κατεύθυνση αυτή. Πού θα βρεθούν χώροι για ταφή σε πόλεις 6.000.000 ανθρώπων;».

Όσοι θέλουν να αποτεφρωθούν πρέπει να τα βάλουν με τη σκληρή πλευρά της εκκλησίας

«Η εκκλησία πιέζει για συγκεκριμένους λόγους, ενώ ξέρει τα προβλήματα των νεκροταφείων. Υπάρχει απόφαση της Ιεράς Συνόδου να μην παρέχουν την εξόδιο ακολουθία σε όσους θα αποτεφρωθούν. Ποιον προσπαθούν να τιμωρήσουν, τους συγγενείς του νεκρού; Η εξόδιος ακολουθία είναι παρηγορητική προς τους συγγενείς. Η εκκλησία είναι συγχωρός, δεν είναι τιμωρός, γι’ αυτό και παρέχεται η εξόδιος ακολουθία ακόμη και σε εγκληματίες. Είναι απίστευτη σκληρότητα από την πλευρά της εκκλησίας αυτό που γίνεται, ο κόσμος έτσι φεύγει ακόμη πιο πολύ μακριά τους».

Η Μαρία Κάλλας που ήθελε η στάχτη της να διασπαρεί στη θάλασσα

Αξίζει να σημειωθεί ότι όλες οι ελληνόφωνες ορθόδοξες εκκλησίες του εξωτερικού παρέχουν την εξόδιο ακολουθία στους ανθρώπους που έχουν την επιθυμία να αποτεφρωθούν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Μαρία Κάλλας! «Ενώ όλοι γνώριζαν ότι θα αποτεφρωθεί, την έψαλλαν στον ορθόδοξο ναό στο Παρίσι και στη συνέχεια την τέφρα της τη διέσπειρε η επίσημη μάλιστα πολιτεία, ο τότε Υπουργός Πολιτισμού, στη θάλασσα, όπως ήταν και η επιθυμία της. Πώς γίνεται να μπορούν οι Έλληνες ορθόδοξοι που ζουν στο εξωτερικό να αποτεφρωθούν και να μην μπορούν οι Έλληνες που ζουν στην Ελλάδα; Αυτό είναι σχιζοφρενικό και ανεξήγητο!» λέει ο κύριος Αλακιώτης.

O δρόμος της καύσης οδηγεί στη Βουλγαρία

Ο κύριος Θεόδωρος Επισκοπόπουλος έχει ένα μικρό γραφείο τελετών στην Αθήνα. Τον συναντήσαμε και μας μίλησε για τις αποτεφρώσεις που αναλαμβάνει το γραφείο του. «Είχαμε αύξηση στη ζήτηση, υπάρχει ανταγωνισμός και μοιράζονται τα περιστατικά. Το 2015 έχουμε κάνει 17 αποτεφρώσεις. Παλαιότερα δεν ήταν διαδεδομένη η εναλλακτική της Βουλγαρίας, ήταν κρατικό και το αποτεφρωτήριο εκεί, έτσι ο κόσμος πήγαινε στη Γερμανία, όπου το κόστος φυσικά ήταν πολύ μεγαλύτερο. Δεν είχε γενικότερα διαδοθεί και η ιδέα, τώρα έχει μπει περισσότερο στη νοοτροπία του κόσμου. Στην Ελλάδα γίνονται κάποιες κινήσεις, όπως π.χ. η ταρίχευση στο σώμα και μετά οδικώς φεύγει η σορός, οι συγγενείς συνοδεύουν αν θέλουν. Πηγαίνει στο τεράστιο αποτεφρωτήριο της Σόφιας και γίνεται η αποτέφρωση. Κρατάει γύρω στις 3 ώρες. Γίνονται οι μεταφράσεις των δικαιολογητικών και της υπεύθυνης δήλωσης, αφού δηλωθεί ο θάνατος στο ληξιαρχείο της περιοχής που συνέβη ο θάνατος. Οι χώροι δεν έχουν αίθουσες αναμονής στη Βουλγαρία, συνήθως οι συγγενείς κάνουν μία μικρή βόλτα στη Σόφια περιμένοντας να πάρουν την τεφροδόχο τους. Κάποιοι επιλέγουν να κάνουν μία αποχαιρετιστήρια συγκέντρωση για τον άνθρωπο που έχασαν, κάποιοι έχουν κάνει ακόμη και δεξίωση πριν φύγει η σορός. Παραλαμβάνουμε με νεκροφόρα τη σορό από όπου χρειάζεται και όλη η διαδικασία κοστίζει περίπου 2000 ευρώ για ένα σοβαρό γραφείο».