Ευγένιος Τριβιζάς: Ο εθνικός μας παραμυθάς

Μπορεί να εμπνευστεί από τα ηλιοτρόπια της Ισπανίας, τις μπουκαμβίλιες της Πλάκας ή τις σαύρες του Αγίου Δομίνικου. Ο «Ελληνας Αντερσεν», όπως τον χαρακτήρισε η βρετανική εφημερίδα «Independent», λίγο πριν εκπνεύσει το 2014 μιλά για την Ελλάδα του σήμερα, τα Χριστούγεννα των παιδικών του χρόνων και τη χώρα μας που θυμίζει το παραμύθι της Σταχτοπούτας όπου η άμαξα μετατράπηκε σε κολοκύθα

Δεν είναι μόνο ο παραμυθάς που δημιουργεί ουρές στα ελληνικά βιβλιοπωλεία, ξεσηκώνει με τις θεατρικές του παραστάσεις και παρασύρει τους αμέτρητους φαν του - που δεν έχει σημασία πόσα κεράκια έχουν σβήσει στην τούρτα. Είναι και ο συγγραφέας του οποίου τα βιβλία λατρεύονται και μεταφράζονται από την Κίνα ως την Αμερική, όπου τα «Τρία μικρά λυκάκια» έγιναν το απόλυτο μπεστ σέλερ. Γεννημένος το 1946 στην Αθήνα, ακροβατεί εδώ και χρόνια μεταξύ συγγραφικής εκτόνωσης και πανεπιστημιακής καριέρας. Μένει μόνιμα στο εξωτερικό διδάσκοντας Εγκληματολογία, μια ιδιότητα την οποία συνδέει άμεσα με εκείνη του παραμυθά αφού και για τις δύο σημασία έχει, όπως λέει, η παραμικρή λεπτομέρεια. Και φυσικά η φαντασία που «είναι η πηγή της δημιουργικότητας, ο μαιευτήρας της επιστημονικής προόδου και ο προθάλαμος κάθε νέας πραγματικότητας», όπως ομολογεί στο «thema people».

- Θέλω να συστηθούμε. Δώστε μου το βιογραφικό σας υπό τη μορφή παραμυθιού.  Ο Ευγένιος Τριβιζάς δεν γεννήθηκε στο Περού και δεν σπούδασε Γαλακτοκομία στη Γουαδελούπη. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο παππούς του δεν ήταν ένας κοκκινομάλλης παραγεμιστής μαξιλαριών από τον Αγιο Δομίνικο, ούτε ένας αιωνόβιος μελισσοκόμος. Δεν έγραψε ποτέ το πρώτο του βιβλίο. Εγραψε απευθείας το δεύτερο. Μετά έγραψε το εικοστό τέταρτο. Δεν είναι σίγουρο πού ζει. Μπορεί να ζει στη Χώρα της Πρωταπριλιάς ή στη Χώρα των Χαμένων Χαρταετών, σε ένα μυστικό δωμάτιο γεμάτο με μοβ και ασημένιες πεταλούδες. Του αρέσει να πίνει βυσσινάδα με παγάκια από  δροσοσταλίδες και να καλλιεργεί γιγάντια ηλιοτρόπια. Μετακινείται με ένα ιπτάμενο κρουασάν και γράφει τα βιβλία του με φτερό παγονιού βουτηγμένο σε μελάνι ασημένιας σουπιάς. Σπάνια τον βλέπει κανείς. Την τελευταία φορά, ένας κυνηγός κορυδαλλών τον είδε σε ένα δάσος με μπλε κάκτους να μοιράζει πάστα φλώρες σε δώδεκα κίτρινες αλεπούδες, ενώ λίγο παραπέρα ένας λαγός έπαιζε έναν χαρούμενο σκοπό με το ακορντεόν του.

Για ποιον λόγο έλειπε μια τρίχα από το μουστάκι του λαγού, αυτό, δυστυχώς, κανείς δεν το ξέρει, εκτός από εκείνους που έχουν διαβάσει όλα τα βιβλία του Ευγένιου.

- Βρισκόμαστε μέσα στις γιορτές. Ποια ανάμνηση κρατάτε από αυτές των παιδικών σας χρόνων; Ενα πρωί, παραμονές Χριστουγέννων, ό,τι είχα πάρει παράνομα στο δωμάτιό μου το κουτί και  ξετύλιγα μία-μία τις φανταχτερές αλλά εύθραυστες μπάλες με τις οποίες θα στολίζαμε το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Τις αράδιαζα στο πάτωμα. Παραπάτησα και έσπασα μερικές.
Προσπαθώντας να βρω την ισορροπία μου, πάτησα μερικές ακόμα. Θυμάμαι ότι έμεινα να κοιτάω τα αστραφτερά θρύψαλα. Οποιαδήποτε προσπάθεια ανασυγκόλλησης θα ήταν μάταιη.  Από την άλλη μεριά, τέτοια ωραία θρύψαλα θα ήταν κρίμα να καταλήξουν στα σκουπίδια. Αρχισα, λοιπόν, να τα χαρίζω σε φίλους ισχυριζόμενος ότι είναι θρύψαλα πυροτεχνημάτων. Πολύ  αργότερα  έγραψα μια σειρά παραμυθιών με τίτλο «Ιστορίες από το Νησί των Πυροτεχνημάτων». Στο νησί αυτό υπάρχουν ηφαίστεια πυροτεχνημάτων, θρύψαλα των οποίων σκαλώνουν τα βράδια στα κλωνιά των δέντρων.  

- Πώς εμπνευστήκατε το «Δώδεκα παρά Δώδεκα»; Αφετηρία για τη συγγραφή του έργου ήταν η παρατήρηση ότι έχουμε την τάση να προσωποποιούμε τον χρόνο. Από το «Annus mirabilis» του Τζον Ντράιντεν για το 1666 έως το «Annus horribilis» της βασίλισσας Ελισάβετ για το 1992 και του Κόφι Ανάν για το 2004 κατηγοριοποιούμε τις χρονιές σε θαυμαστές που εκθειάζουμε και καταστροφικές που καταδικάζουμε. Το παράδοξο είναι ότι το ίδιο γεγονός μπορεί να θεωρηθεί από διαφορετικές οπτικές γωνίες είτε mirabilis είτε horribilis. Η πυρκαγιά στα βασιλικά ανάκτορα ήταν μία από τις αιτίες να καταδικάσει το 1992 η βασίλισσα Ελισάβετ ως «Annus horribilis», αλλά η μεγάλη πυρκαγιά του Λονδίνου υπήρξε αφορμή να αποκαλέσει ο Τζον Ντράιντεν το 1666 ως «Annus mirabilis» επειδή η πυρκαγιά εκείνης της εποχής σταμάτησε προτού καταστρέψει εντελώς την πόλη.

- Πώς προκύπτει η κεντρική ιδέα ενός βιβλίου; Συνήθως δεν ξεκινάω από κάποια κεντρική ιδέα αλλά από μια ασήμαντη λεπτομέρεια, μια εικόνα, ένα σχήμα, μια λέξη. Τα ηλιοτρόπια της Ισπανίας, οι σαύρες του Αγίου Δομίνικου, οι μπουκαμβίλιες της Πλάκας, οι υπόνομοι του Αμβούργου, οι κόκορες της Ντελαγκράτσια, οι κάκτοι της Αριζόνας, ένα χρώμα, ένας ήχος, μια σκιά, ακόμα και το πιο ασήμαντο αντικείμενο όπως ένα κουκούτσι βύσσινου, ένα καμένο σπίρτο ή ένα καλαμάκι πορτοκαλάδας, μπορεί να αποτελέσει έναυσμα έμπνευσης που οδηγεί στην κεντρική ιδέα.

- Οταν βρείτε την ιδέα, με ποιον τη συζητάτε; Με τον παπαγάλο μου, τη Σύνθια, στην αγαπημένη της γλώσσα, τα σοκολατινικά.

- Μας εκπλήξατε γράφοντας ακόμη ένα θεατρικό. Η πρόταση έγινε από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία με ζητούμενο ένα έργο στο οποίο να συμμετέχουν όχι μόνο κορυφαίοι μας συντελεστές, όπως ο Δημήτρης Παπαδημητρίου που συνθέτει τη μουσική, αλλά και περίπου 150 μικροί, μικρότεροι και μικρότατοι πρωταγωνιστές που πλημμυρίζουν με τα χρώματα και τις φωνές τους το Μέγαρο Μουσικής.

- Γιατί, σύμφωνα με το παραμύθι σας, αρνείται ο παλιός χρόνος να φύγει; Θεωρεί ότι έχει αποτύχει στη θητεία του, ότι δεν έχει εκπληρώσει τις προσδοκίες του κόσμου. Αυτός είναι ο λόγος που δεν θέλει να συρθεί ντροπιασμένος στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας. Ζητάει απελπισμένα μια δεύτερη ευκαιρία. Πείθεται από τον Χορό των Αμετανόητων Καταδίκων που εισβάλλει από το παρελθόν να απαλλαγεί από τον διάδοχό του και να πάρει τη θέση του.

- Tο νέο έχει πάντα δύναμη σε σχέση με το παλιό; Το παλιό εγκυμονεί το νέο. Οι αποτυχίες κάποιου παλιού χρόνου μπορεί να αποδειχθεί ότι κρύβουν μελλοντικά θαύματα. Οι σπόροι που έσπειρε ενδέχεται να ευδοκιμήσουν σε μια άλλη εποχή. Ακόμα και πολλές επιτυχίες του να παραμένουν χαμένες για αιώνες στις απρόσιτες πτυχές της Ιστορίας.

- Αποδέχεστε τον τίτλο του «Ελληνα Αντερσεν»; Από τον κολακευτικό αλλά υπερβολικό αυτό χαρακτηρισμό του Μπόιντ Τόνκιν της εφημερίδας  «Independent» προτιμώ τον χαρακτηρισμό του Γιώργου Μπαμπινιώτη «ποιητής παραμυθιών».

- Tι σας λένε συνήθως τα παιδιά όταν σας συναντούν; Μου ζητάνε να βαφτίσω τη γάτα τους, με ρωτάνε τι χρώμα έχουν τα κουμπιά της πιτζάμας μου, πού βρίσκεται κρυμμένο το όγδοο χρώμα του ουράνιου τόξου και με ποιον τρόπο μπορεί να ταξιδέψει κανείς στο Νησί των Πυροτεχνημάτων.

- Αν σας έλεγα να ξεχωρίσετε κάποιο από τα παραμύθια σας, ποιο θα ήταν αυτό; Το πρώτο μου μυθιστόρημα, «Οι Πειρατές της Καμινάδας». Αρχισα να το συνθέτω όταν ακόμα ήμουν παιδί. Οταν πρωτοδημοσιεύθηκε  σε συνέχειες στο περιοδικό «Διάπλασις των Παίδων» έλαβα την πρώτη μου επιστολή από ένα κορίτσι. «Είναι παράξενο», έγραφε μεταξύ άλλων, «που αισθάνομαι τους “Πειρατές της Καμινάδας” τόσο δικούς μου σαν να ήταν κρυμμένοι στη φαντασία μου και ξύπνησαν ξαφνικά». Σε μια περίοδο που είχα σταματήσει το λογοτεχνικό γράψιμο και σκεφτόμουν να αφοσιωθώ ολοκληρωτικά στην Εγκληματολογία, έγινε αφορμή, όταν τακτοποιώντας κάποια χαρτιά βρήκα το γράμμα ανάμεσά τους, να συνεχίσω να γράφω για παιδιά. Η σελίδα του περιοδικού με την επιστολή αυτή εκτίθεται τώρα στο Πολιτιστικό Ιδρυμα της Τραπέζης Κύπρου, όπου μεταφέρθηκε η έκθεση του Μουσείου Γουναρόπουλου με έργα τέχνης εμπνευσμένα από βιβλία μου.

- Ποιο είναι «Το μυστήριο των τριών κλεμμένων δώρων», τίτλος άλλου πρόσφατου βιβλίου σας; Θα το ανακαλύψετε κρυμμένο στις σελίδες της νέας σειράς χιουμοριστικών περιπετειών της οικογένειας Χλαπατσούλη, που το πρώτο της βιβλίο μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Μπορώ όμως να σας αποκαλύψω ότι πρόκειται για ένα μυστικό σχέδιο που η εφαρμογή του απαιτεί ένα τσουβάλι μπαγιάτικο τραχανά, μια ξεφτισμένη κουρελού, μια τρύπια σαμπρέλα και τρία πολύχρωμα περιτυλίγματα. Αρκεί βέβαια να αποφύγει κανείς τον διαρρήκτη με το τατουάζ της σαύρας στο μπράτσο του και τον νάνο με τις κόκκινες φαβορίτες.

- Η Ελλάδα διαθέτει το δικό της παραμύθι με τα αντίστοιχα δικά της κλεμμένα δώρα; Το διαθέτει. Μόνο που τα δικά της δώρα δεν είναι κλεμμένα αλλά δανεισμένα. Είναι το παραμύθι μιας Σταχτοπούτας που οι πολυτελείς άμαξες, οι όμορφες τουαλέτες και τα άλλα ζηλευτά δώρα που της χαρίζουν αφειδώς οι καλές της οι νονές, όταν χτυπάνε μεσάνυχτα, μεταμορφώνονται σε ράκη, κολοκύθες και ποντίκια.

- Ποιο ήταν το παραμύθι της Ελλάδας για το 2014; «Ο Αλί Λαός και οι 400 κλέφτες».

- Ενας εγκληματολόγος έχει μέσα του το μικρόβιο του παραμυθιού; Τόσο ο εγκληματολόγος όσο και ο συγγραφέας παραμυθιών έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Το φαινομενικά ασήμαντο, μια λεπτομέρεια που για πολλούς περνάει απαρατήρητη μπορεί να έχει γι’ αυτούς καθοριστική σημασία. «Από ένα ασήμαντο αντικείμενο, ένα καμένο σπίρτο ή ένα καλαμάκι πορτοκαλάδας», είχε πει ένας παρουσιαστής του έργου μου, «μπορεί να ξεκινήσει τόσο η λύση ενός ειδεχθούς εγκλήματος όσο και ένα υπέροχο παραμύθι».

- Εχετε σκεφτεί ποτέ ποιος ήρωας παραμυθιού σας θα θέλατε να είστε; Ενας από τους ήρωες που προσπαθούν να ξεπεράσουν τους περιορισμούς της ύπαρξής τους, όπως ο Τουρτούρι ο χιονάνθρωπος, που δεν θέλει να λιώσει (από το βιβλίο «Ο Χιονάνθρωπος και το Κορίτσι», εκδόσεις Κέδρος), ο Αχυρούλης το σκιάχτρο που επιθυμεί να πετάξει (από το βιβλίο «Το όνειρο του Σκιάχτρου», εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας) και το άλογο του σκακιού που λαχταράει να καλπάσει σε ένα λιβάδι με τετράφυλλα τριφύλλια (από το βιβλίο «Οι δραπέτες της σκακιέρας», εκδόσεις Καλέντη).

- Υπάρχουν παραμύθια σας κρυμμένα σε συρτάρια; Πολύ περισσότερα από αυτά που έχουν ήδη κυκλοφορήσει, μεταξύ των οποίων «Το λουκούμι του αρλεκίνου» , «Η συμμορία των σαράντα πιγκουίνων» και «Το ποπ κορν που ήθελε να γίνει ποπ σταρ».

- Δώστε μας μια έντονη εικόνα από τα παιδικά σας χρόνια. Μια εικόνα που έχει σχέση με τον χρόνο. Ενα σκαλιστό ρολόι του κούκου από σκουρόχρωμο ξύλο πάνω από μια κομότα σε ένα σκοτεινό σαλόνι. Πίστευα ότι οι κούκοι των ρολογιών είναι οι ρυθμιστές του χρόνου, ότι χίλια δυο περίεργα και θαυμαστά συνέβαιναν πίσω από τα κλειστά πορτάκια των ρολογιών από όπου έβγαιναν φευγαλέα κάθε τόσο. Ωσπου μια μέρα αποφάσισα να ανοίξω ξαφνικά το πορτάκι του ώστε να αιφνιδιάσω τον κούκο που κρυβόταν μέσα και να κλέψω τα μυστικά του. Για να πετύχω όμως τον σκοπό μου έπρεπε να σκαρφαλώσω στην κομότα πάνω από την οποία κρεμόταν το δυσπρόσιτο ρολόι του κούκου. Δυστυχώς γλίστρησα και έπεσα άδοξα προτού επιτύχω τον σκοπό μου. Από τότε όμως έχω μείνει με την περιέργεια.

- Ποια ανάγκη σάς έσπρωξε στο παραμύθι; Οταν ήμουνα μικρός και κάποιο παραμύθι που μου διάβαζαν έφτανε στο τέλος του και άκουγα το «και ζήσανε αυτοί καλά και εμείς καλύτερα», αισθανόμουνα προδομένος. Αυτοί μπορεί να ζούσανε καλύτερα, εμένα όμως με εγκαταλείπανε στα κρύα του λουτρού. Προσπαθούσα, λοιπόν, να φανταστώ τι θα συνέβαινε αν συνεχιζόταν η ιστορία. Αλλοτε έδινα τις πρώτες βοήθειες στον νικημένο δράκο και αυτός για αντάλλαγμα με πληροφορούσε πού βρισκόταν κρυμμένος ένας θησαυρός από καραμέλες που όταν τις πιπιλούσες γίνονταν ρουμπίνια, άλλοτε προσπαθούσα να βρω πού κρύβεται ο όγδοος παραμελημένος νάνος, άλλοτε να μαντέψω το τελευταίο όνειρο που έβλεπε η Ωραία Κοιμωμένη προτού ξυπνήσει, άλλοτε να βρω τον τσαγκάρη που είχε φτιάξει τα παπούτσια του Παπουτσωμένου Γάτου. Αυτή η λαχτάρα να μην τελειώνει ποτέ ένα παραμύθι που μου άρεσε έγινε η αφορμή για να αρχίσω να γράφω τα δικά μου.

- Ποιο είναι το πιο πρωτότυπο σχόλιο που έχετε ακούσει από παιδί για παραμύθι σας; «Είναι όμορφο σαν χαρτοπόλεμος».

- Είναι διαδεδομένη η τάση στα σύγχρονα παιχνίδια και καρτούν να περισσεύει η βία. Ως εγκληματολόγος και παραμυθάς θεωρείτε ότι είναι κακό κάτι τέτοιο; Εχει υπολογιστεί ότι τα παιδικά κινούμενα σκίτσα στην Αμερική περιλαμβάνουν κατά μέσον όρο 32 βίαιες πράξεις την ώρα. Αν σκεφτείτε πόσες ώρες τη μέρα παρακολουθούν τέτοια προγράμματα τα παιδιά, μπορείτε να υπολογίσετε τη δόση βίας την οποία καθημερινά εισπράττουν. Εκτός αυτού, διάφορα ψηφιακά παιχνίδια στους υπολογιστές τα ενθαρρύνουν να περνάνε τις ώρες τους εξοντώνοντας φανταστικούς αντιπάλους. Ολα αυτά μπορεί να αμβλύνουν την ευαισθησία, να εξοικειώνουν με τη βία και να οδηγούν σε μίμηση των πράξεων βίας. Γι’ αυτό τον λόγο πρέπει να δοθεί έμφαση στην επιχορήγηση και παραγωγή μη βίαιων καρτούν και παιχνιδιών για τις μικρές ηλικίες.



To θεατρικό «Δώδεκα παρά Δώδεκα» θα παίζεται στο Μέγαρο Μουσικής μέχρι τις 30 Δεκεμβρίου, ενώ κυκλοφορεί και σε βιβλίο από τις εκδόσεις Kαλέντη

- Πρέπει οι γονείς να λένε παραμύθια στα παιδιά; Και βέβαια! Τα παραμύθια είναι η θρεπτικότερη τροφή της φαντασίας. Και η φαντασία είναι η πηγή της δημιουργικότητας, ο μαιευτήρας της επιστημονικής προόδου και ο προθάλαμος κάθε νέας πραγματικότητας. Διαφορετικά τα παιδιά, αντί να ξεπερνούν, θα υπηρετούν μόνο την πραγματικότητα.

- Νιώσατε ποτέ την ανάγκη απόκτησης δικών σας παιδιών; Παρόλο που δεν έχω δικά μου παιδιά, αισθάνομαι εξαιρετικά πολύτεκνος. Μέσα από τα βιβλία μου επικοινωνώ, γνωρίζω, επηρεάζω, αγαπώ και αγαπιέμαι από έναν πολύ μεγαλύτερο αριθμό παιδιών από όσα θα μπορούσα να αποκτήσω με την παραδοσιακή μέθοδο.

- Ελλάδα, στις παρυφές του 2015. Ποιο διδακτικό παραμύθι για ενήλικες θα εμπνεόσασταν μέσα σε μια παράγραφο; Το παραμύθι των πολιτικών Πινόκιο που ψήφισαν επίδομα μύτης για τους εαυτούς τους...