Το σκάκι που όλοι γνωρίζουμε σήμερα είναι το αρχαιοελληνικό ΖΑΤΡΙΚΙΟΝ. Σήμερα δεν υπάρχει άνθρωπος σε ολόκληρο τον πλανήτη που να μην γνωρίζει το ΣΚΑΚΙ που στην αρχαιότητα το ονόμαζαν ΖΑΤΡΙΚΙΟΝ και που ήταν επινόηση των αρχαίων ελλήνων από την αρχή της ιστορικής τους διαδρομής.
Όταν ο Βρετανός αρχαιολόγος Σερ Άρθουρ Έβανς πραγματοποιούσε ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο της Κνωσού στα τέλη του 19ου αιώνα, έμεινε έκθαμβος όταν αντίκρισε μια μεγάλη πλάκα από ελεφαντόδοντο και πέτρα χρώματος μπλε, με γυάλινη επικάλυψη και χρυσά φύλλα. Το εντυπωσιακό αυτό εύρημα ήταν το «Μέγα Ζατρίκιον» που συνοδευόταν από πέντε πιόνια από ελεφαντόδοντο και είχε διαστάσεις 104Χ61 εκατοστά και χρονολογείται γύρω στο 1600 π.Χ. Το «Μέγα Ζατρίκιον» ήταν ένα βασιλικό παιχνίδι ανάλογο με το σύγχρονο σκάκι και γι’ αυτό ο χώρος που ανακαλύφθηκε ονομάστηκε «Διάδρομος του Ζατρικίου».
Όταν ο Βρετανός αρχαιολόγος Σερ Άρθουρ Έβανς πραγματοποιούσε ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο της Κνωσού στα τέλη του 19ου αιώνα, έμεινε έκθαμβος όταν αντίκρισε μια μεγάλη πλάκα από ελεφαντόδοντο και πέτρα χρώματος μπλε, με γυάλινη επικάλυψη και χρυσά φύλλα. Το εντυπωσιακό αυτό εύρημα ήταν το «Μέγα Ζατρίκιον» που συνοδευόταν από πέντε πιόνια από ελεφαντόδοντο και είχε διαστάσεις 104Χ61 εκατοστά και χρονολογείται γύρω στο 1600 π.Χ. Το «Μέγα Ζατρίκιον» ήταν ένα βασιλικό παιχνίδι ανάλογο με το σύγχρονο σκάκι και γι’ αυτό ο χώρος που ανακαλύφθηκε ονομάστηκε «Διάδρομος του Ζατρικίου».
Η λέξη Ζατρίκιον είναι ξεκάθαρα αρχαιοελληνική και ετυμολογικά προέρχεται από δύο λέξεις, το επιτακτικό μόριο «ζα-» και του ρήματος τριάζω ή τριάσσω.
- Το επιτακτικό μόριο «ζα» είναι πολύ γνωστό και το χρησιμοποιούμε σε πολλές λέξεις και έχει ως στόχο να ενισχύει το δεύτερο συνθετικό της λέξης.
- Το ρήμα τριάζω ή τριάσσω ή τριάττω σημαίνει νικώ. Και τριαγμός σημαίνει νίκη. Ζατριάζω σημαίνει υπερνικώ ή κατανικώ.
Ακόμη γνωρίζουμε την λέξη Τρισμέγιστος (τρεις φορές Μέγιστος) και η έκφραση «τρισί πάλαις» δηλώνει αυτόν που νίκησε τρεις φορές, ο Τρινικητής. Συνεπώς με την λέξη Ζατρίκιον δηλώνεται η πλήρης συντριβή του αντιπάλου. Και ο παίζω το Ζατρίκιον είναι ο αήττητος νικητής. Το νικητήριο άθυρμα Ζατρίκιον ή Ζητρίκιον.
Με αυτήν την λογική Ζατρίκιον σημαίνει ακόμη και «ζω για να κινώ» ή διαβιώνω νικηφόρα». Θα μπορούσε δηλαδή να είναι Ζατρίκιον και Ζητρίκιον. Ακόμη έχουμε τριάσσω ή τριάττω και πεσσεία ή πεττεία.
Το ότι προϋπήρχαν τα αρχαία ελληνικά αθύρματα είναι αυτονόητο γιατί γνωρίζουμε τις εκστρατείες του Διονύσου και του Ηρακλή που έγιναν χιλιάδες χρόνια πριν. Τα αθύρματα αναφέρονται στον Ησίοδο, την Σαπφώ, τον Αλκαίο, τον Όμηρο, τους Ομηρικούς ύμνους που γράφτηκαν αιώνες πριν τα περσικά ή ινδικά Ζατρίκια, τα οποία προφανώς είναι από εκείνες τις εκστρατείες. Δεν είναι τυχαίο όπου θεοί και προστάτες των πεττειών(=επιτραπέζια παιχνίδια) είναι η Αθηνά, ο Διόνυσος, ο Ερμής και ο Πάν.
Η θεά της σοφίας και των αθυρμάτων (παιχνιδιών) ήταν η Αθηνά η οποία ξεπήδησε από τον μυαλό του Διός ως σκέψη και την βλέπουμε σε πλήθος παραστάσεων σε αρχαία αγγεία με επιτραπέζια αθύρματα τύπου πεττείας ως επιβλέπον ή ως διαιτητής σε παρτίδες. Μεγάλοι αρχαίοι αντιπαίζοντες (πεττευτές και κυβευτές) είναι οι εξής: Παλαμήδης, Αχιλλέας, Αίας του Οιλέα, Εύβουλος, Άμφις, Αλέξιος, Θερσίτης, Αίαντας ο Σαλαμίνιος, Πρωτεσίλαος, Πλάτων, Αλκιβιάδης, Περικλής, Μεγας Αλέξανδρος και οι στρατιώτες του, Ξενοφών, Οδυσσέας και μνηστήρες Πηνελόπης και τόσοι άλλοι.
Στο Βυζάντιο , εκτός από το αρχαιοελληνικό όνομα Ζατρίκιον χρησιμοποιούσαν και το όνομα σκάκους, το οποίο διασώθηκε για αιώνες. Αναφέρεται π.χ. και από τον συγγραφέα Γρηγόριο Ξενόπουλο, ο οποίος σε έργο του γράφει την έκφραση «παίξαμε τους σκάκους». Στο Βυζάντιο το Ζατρίκιον ονομαζόταν και Κιόσα και σε παράφραση Ζατριζάν, εξ ου πιθανόν και το Σαντράζ. Στα λατινικά scacco σημαίνει τετράγωνη εικόνα.Αναφέρεται ότι το Ζατρίκιον διαχρονικά έχει υποστεί πλήθος από παραλλαγές και αλλαγές και άλλαξε πολλά ονόματα όπως Ζατρίκιον, Τσατουράνγκα, Τσατράνγκ, Σατράντζι και Σκάκι.
Δεν διαφωνεί όμως κανείς ότι το Τσατουράνγκα μετονομάστηκε σε Τσατράνγκ και στην συνέχεια σε Σατράντζι. Στην Ασία έχουμε Ελέφαντες και βεζίρηδες και στην Ευρώπη ευγενείς αξιωματικοί και βασίλισσες.
Ενώ σε παραλλαγές υπάρχουν κανόνια, ελέπολις, πολυβόλα κ.λπ. Στην Ευρώπη το σκάκι έγινε το αγαπημένο παιχνίδι των βασιλιάδων, και υπήρξε και αιτία πολέμου ανάμεσα στην Αγγλία και τη Γαλλία, το έτος 1061 μ.Χ., όταν κατά την διάρκεια μιας σκακιστικής παρτίδας ο Γάλλος βασιλιάς χτύπησε στο κεφάλι με τη σκακιέρα τον Άγγλο βασιλιά. Το 1196 μ.Χ. η καθολική εκκλησία απαγορεύει το σκάκι με την απειλή ότι όποιος παίζει σκάκι δεν πάει στον παράδεισο με αιτιολογία ότι η συνεχή παρατήρησή των κομματιών του Ζατρικίου ήταν ένα είδος ειδωλολατρίας!..
Μετά από 3 αιώνες το Ζατρίκιον έγινε άθυρμα για όλους και με την στήριξη των Εκκλησιών. Θα πρέπει να τονίζουμε ότι ισχυρός παίκτης Ζατρικίου ήταν και ο γνωστός μας Γκρέκο.
Μια άλλη θεωρία για την καταγωγή του Σκακιού…Το αίτημα του ΣίσσαΣύμφωνα με το μύθο, ο σοφός Ινδός Σίσσα πήγε στο Μαχαραγιά της περιοχής που ζούσε για να επιδείξει το νέο παιγνίδι που είχε εφεύρει. Ο Μαχαραγιάς τόσο πολύ γοητεύτηκε απ΄ αυτό που προσφέρθηκε να ανταμείψει τον Σίσσα πλουσιοπάροχα. Τότε ο σοφός εκείνος ζήτησε τόσους κόκκους σιτάρι όσους θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στα 64 τετράγωνα της σκακιέρας βάζοντας στο πρώτο ένα κόκκο, στο δεύτερο δύο, στο τρίτο τέσσερις, στο τέταρτο οκτώ κ.λπ, διπλασιάζοντας έτσι κάθε φορά την ποσότητα στο επόμενο τετράγωνο.
Ο Μαχαραγιάς πρώτα απόρησε και ύστερα γέλασε. Είπε στο Σίσσα να ζητήσει κάτι σοβαρότερο, χρυσάφι ή πολύτιμα πετράδια λόγου χάρη. Όμως ο Σίσσα επέμενε! Τότε ο Μαχαραγιάς του είπε «Κακό του κεφαλιού σου. Εγώ μπορώ να σε κάνω πλούσιο κι εσύ μου ζητάς μόνο σιτάρι! Ε λοιπόν σιτάρι θα πάρεις!» και διέταξε ν΄ αδειάσουν μια φορτωσιά καμήλας σιτάρι δίπλα του. Η έκπληξή του όμως υπήρξε μεγάλη όταν ο αρχιαποθηκάριος του ανέφερε ότι όχι μόνο το σιτάρι τους, αλλά και όλου του κόσμου το σιτάρι να συγκεντρωθεί δεν φθάνει να ικανοποιήσει το αίτημα του Σίσσα!
Πράγματι το σιτάρι που χρειάζονταν ανέρχονταν σε 18.446.744.073.709.551.615 κόκκους! Έχοντας μάλιστα υπόψη ότι το βάρος ενός κόκκου είναι ίσο με 0, 053 γραμμάρια, τότε το σιτάρι που ζήτησε ο Σίσσα ισοδυναμούσε στη τεράστια ποσότητα των 977.677.436.907 τόνων!
Αλλά πως έφτασε το Σκάκι σε όλο τον κόσμο; Από την Ινδία, στρατιώτες και έμποροι μετέφεραν το παιχνίδι στην Περσία (το σημερινό Ιράν) περίπου το 600 μ.Χ.. Οι Πέρσες το ονόμασαν Shatranj. Την ίδια ώρα ταξιδιώτες μετέφεραν το παιχνίδι στην Κίνα, όπου παιζόταν σε μια τροποποιημένη μορφή που ονομάζεται Xianqui. Οι Ιάπωνες όταν το έμαθαν, το είπαν Shogi.
Οι σταυροφόροι από την Ευρώπη που πήγαν στην Μέση Ανατολή να πολεμήσουν εναντίον των μουσουλμάνων και του Saladdin κατά τον 12 και τον 13ο αιώνα, γυρίζοντας στα σπίτια τους έφεραν και το Σκάκι. Αυτοί το ονόμασαν Chess από το «echec» την αρχαία γαλλική λέξη που σημαίνει «check», δηλαδή έλεγχος (εμείς το λέμε Σκάκι από το ιταλικό «scacco» και τον έλεγχο του Βασιλιά τον λέμε σαχ από το περσικό «shah»).
Τα κομμάτια παλιά ήταν φτιαγμένα από ελεφαντόδοντο: Βασιλιάς, Πύργος ή κάστρο (οι ελέφαντες της Chaturanga), Ιππότες (τα άλογα) και Πιόνια (οι στρατιώτες). Επειδή εκείνα τα χρόνια η επιρροή της Εκκλησίας ήταν πολύ μεγάλη, ένα κομμάτι ονομάστηκε «Bishop» που σημαίνει Επίσκοπος (ο δικός μας Αξιωματικός, τα άρματα της Chaturanga). Το πιο σημαντικό κομμάτι, ο Υπουργός (mantri), αντικαταστάθηκε από το μοναδικό θηλυκό κομμάτι, τη Βασίλισσα.
Ο λόγος είναι πολύ αστείος! Όπως είπαμε, το σκάκι έφτασε στην Ευρώπη από τη Μέση Ανατολή. Εκεί το κομμάτι λεγόταν firz (δηλαδή υπουργός ή βεζύρης στα αραβικά). Επειδή η λέξη firz έμοιαζε πολύ στην προφορά με την γαλλική λέξη Vierge, δηλαδή το όνομα της Παρθένου Μαρίας, της Παναγίας, που είναι Βασίλισσα των Ουρανών, αποφάσισαν να λένε τον Βεζύρη… Βασίλισσα! Άλλωστε στην Ευρώπη υπήρξαν δυο πολύ ισχυρές Βασίλισσες: η Βασίλισσα της Αγγλίας Ελισάβετ και η Βασίλισσα Ισαβέλα της Ισπανίας!
Το σκάκι δεν άργησε να γίνει δημοφιλές. Με τον καιρό οι παίκτες ανακάλυψαν ότι οι πρώτες κινήσεις που ονομάζονται «ανοίγματα» θα μπορούσαν να αποφασίσουν για την έκβαση του παιχνιδιού. Οι εξυπνότεροι παίκτες μάλιστα κρατούσαν σημειώσεις κάθε φορά που έπαιζαν, ώστε να μαθαίνουν από τα λάθη τους για να γίνονται καλύτεροι.
Ήταν μόλις τον 20ο αιώνα όταν το σκάκι άρχισε να παίζεται ως ένα επαγγελματικό παιχνίδι. Βλέποντα
ς πόσο δημοφιλές ήταν, οι εφημερίδες άρχισαν να δημοσιεύουν νέα του αθλήματος και παρτίδες. Στη συνέχεια, το 1924 η Federation Internationale des Echecs(FIDE) δημιουργήθηκε για να διαμορφώσει τους κανόνες για την εποπτεία του παιχνιδιού. Οι παίκτες άρχισαν επίσης να αξιολογούνται για την απόδοσή τους. Έτσι δημιουργήθηκαν οι πρώτοι Διεθνείς Μαίτρ (International Masters). Οι καλύτεροι των καλύτερων αποκαλούνται Grandmasters.
Η FIDE θέσπισε τον κανόνα ότι κάθε παίκτης πρέπει να λέει «echec» δηλαδή «ΣΑΧ», όταν ο Βασιλιάς είναι σε θέση να συλληφθεί. Αν ο Βασιλιάς είναι ματ, τότε τελειώνει το παιχνίδι λέγοντας «MAT». Η λέξη σημαίνει κυριολεκτικά «Ο Βασιλιάς είναι νεκρός», που προήλθε από την περσική φράση «shah mat».
Αργότερα η επιστήμη των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών εφαρμόστηκε στο Σκάκι,με τη δημιουργία ισχυρών σκακιστικών μηχανών και προγραμμάτων (όπως η Deep Blue και το Rybka που σημαίνει ψαράκι στα τσέχικα) που έχουν την ικανότητα να αναλύουν σε βάθος τις παρτίδες αλλά και να παίζουν σε υψηλό επίπεδο.
Σήμερα το Σκάκι είναι ένα δημοφιλές άθλημα σε όλο τον κόσμο με παγκόσμιο πρωταθλητή από την Ινδία, τον Grandmaster Vishwanathan Anand (σ.σ.2011). Μεγάλοι σκακιστές υπήρξαν ο Γερμανός Εμάνουελ Λάσκερ, ο Κουβανός Χοσέ Ραούλ Καπαμπλάνκα, ο Αμερικανός Μπόμπι Φίσερ, οι Ρώσοι Γκάρι Κασπάροφ και Ανατόλι Κάρποβ και αρκετοί άλλοι. Σπουδαίοι Έλληνες σκακιστές είναι ο πρωταθλητής Ελλάδας Βασίλης Κοτρωνιάς, ο Χριστόδουλος Μπανίκας, ο Ευστράτιος Γρίβας, ο Γιάννης Παπαϊωάννου, παλιότερα ο Τριαντάφυλλος Σιαπέρας (ο θεμελιωτής στης σκακιστικής διδασκαλίας στην Ελλάδα) και πολλοί άλλοι.
Ο Μαχαραγιάς πρώτα απόρησε και ύστερα γέλασε. Είπε στο Σίσσα να ζητήσει κάτι σοβαρότερο, χρυσάφι ή πολύτιμα πετράδια λόγου χάρη. Όμως ο Σίσσα επέμενε! Τότε ο Μαχαραγιάς του είπε «Κακό του κεφαλιού σου. Εγώ μπορώ να σε κάνω πλούσιο κι εσύ μου ζητάς μόνο σιτάρι! Ε λοιπόν σιτάρι θα πάρεις!» και διέταξε ν΄ αδειάσουν μια φορτωσιά καμήλας σιτάρι δίπλα του. Η έκπληξή του όμως υπήρξε μεγάλη όταν ο αρχιαποθηκάριος του ανέφερε ότι όχι μόνο το σιτάρι τους, αλλά και όλου του κόσμου το σιτάρι να συγκεντρωθεί δεν φθάνει να ικανοποιήσει το αίτημα του Σίσσα!
Πράγματι το σιτάρι που χρειάζονταν ανέρχονταν σε 18.446.744.073.709.551.615 κόκκους! Έχοντας μάλιστα υπόψη ότι το βάρος ενός κόκκου είναι ίσο με 0, 053 γραμμάρια, τότε το σιτάρι που ζήτησε ο Σίσσα ισοδυναμούσε στη τεράστια ποσότητα των 977.677.436.907 τόνων!
Αλλά πως έφτασε το Σκάκι σε όλο τον κόσμο; Από την Ινδία, στρατιώτες και έμποροι μετέφεραν το παιχνίδι στην Περσία (το σημερινό Ιράν) περίπου το 600 μ.Χ.. Οι Πέρσες το ονόμασαν Shatranj. Την ίδια ώρα ταξιδιώτες μετέφεραν το παιχνίδι στην Κίνα, όπου παιζόταν σε μια τροποποιημένη μορφή που ονομάζεται Xianqui. Οι Ιάπωνες όταν το έμαθαν, το είπαν Shogi.
Οι σταυροφόροι από την Ευρώπη που πήγαν στην Μέση Ανατολή να πολεμήσουν εναντίον των μουσουλμάνων και του Saladdin κατά τον 12 και τον 13ο αιώνα, γυρίζοντας στα σπίτια τους έφεραν και το Σκάκι. Αυτοί το ονόμασαν Chess από το «echec» την αρχαία γαλλική λέξη που σημαίνει «check», δηλαδή έλεγχος (εμείς το λέμε Σκάκι από το ιταλικό «scacco» και τον έλεγχο του Βασιλιά τον λέμε σαχ από το περσικό «shah»).
Τα κομμάτια παλιά ήταν φτιαγμένα από ελεφαντόδοντο: Βασιλιάς, Πύργος ή κάστρο (οι ελέφαντες της Chaturanga), Ιππότες (τα άλογα) και Πιόνια (οι στρατιώτες). Επειδή εκείνα τα χρόνια η επιρροή της Εκκλησίας ήταν πολύ μεγάλη, ένα κομμάτι ονομάστηκε «Bishop» που σημαίνει Επίσκοπος (ο δικός μας Αξιωματικός, τα άρματα της Chaturanga). Το πιο σημαντικό κομμάτι, ο Υπουργός (mantri), αντικαταστάθηκε από το μοναδικό θηλυκό κομμάτι, τη Βασίλισσα.
Ο λόγος είναι πολύ αστείος! Όπως είπαμε, το σκάκι έφτασε στην Ευρώπη από τη Μέση Ανατολή. Εκεί το κομμάτι λεγόταν firz (δηλαδή υπουργός ή βεζύρης στα αραβικά). Επειδή η λέξη firz έμοιαζε πολύ στην προφορά με την γαλλική λέξη Vierge, δηλαδή το όνομα της Παρθένου Μαρίας, της Παναγίας, που είναι Βασίλισσα των Ουρανών, αποφάσισαν να λένε τον Βεζύρη… Βασίλισσα! Άλλωστε στην Ευρώπη υπήρξαν δυο πολύ ισχυρές Βασίλισσες: η Βασίλισσα της Αγγλίας Ελισάβετ και η Βασίλισσα Ισαβέλα της Ισπανίας!Το σκάκι δεν άργησε να γίνει δημοφιλές. Με τον καιρό οι παίκτες ανακάλυψαν ότι οι πρώτες κινήσεις που ονομάζονται «ανοίγματα» θα μπορούσαν να αποφασίσουν για την έκβαση του παιχνιδιού. Οι εξυπνότεροι παίκτες μάλιστα κρατούσαν σημειώσεις κάθε φορά που έπαιζαν, ώστε να μαθαίνουν από τα λάθη τους για να γίνονται καλύτεροι.
Ήταν μόλις τον 20ο αιώνα όταν το σκάκι άρχισε να παίζεται ως ένα επαγγελματικό παιχνίδι. Βλέποντα
ς πόσο δημοφιλές ήταν, οι εφημερίδες άρχισαν να δημοσιεύουν νέα του αθλήματος και παρτίδες. Στη συνέχεια, το 1924 η Federation Internationale des Echecs(FIDE) δημιουργήθηκε για να διαμορφώσει τους κανόνες για την εποπτεία του παιχνιδιού. Οι παίκτες άρχισαν επίσης να αξιολογούνται για την απόδοσή τους. Έτσι δημιουργήθηκαν οι πρώτοι Διεθνείς Μαίτρ (International Masters). Οι καλύτεροι των καλύτερων αποκαλούνται Grandmasters.Η FIDE θέσπισε τον κανόνα ότι κάθε παίκτης πρέπει να λέει «echec» δηλαδή «ΣΑΧ», όταν ο Βασιλιάς είναι σε θέση να συλληφθεί. Αν ο Βασιλιάς είναι ματ, τότε τελειώνει το παιχνίδι λέγοντας «MAT». Η λέξη σημαίνει κυριολεκτικά «Ο Βασιλιάς είναι νεκρός», που προήλθε από την περσική φράση «shah mat».
Αργότερα η επιστήμη των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών εφαρμόστηκε στο Σκάκι,με τη δημιουργία ισχυρών σκακιστικών μηχανών και προγραμμάτων (όπως η Deep Blue και το Rybka που σημαίνει ψαράκι στα τσέχικα) που έχουν την ικανότητα να αναλύουν σε βάθος τις παρτίδες αλλά και να παίζουν σε υψηλό επίπεδο.
Σήμερα το Σκάκι είναι ένα δημοφιλές άθλημα σε όλο τον κόσμο με παγκόσμιο πρωταθλητή από την Ινδία, τον Grandmaster Vishwanathan Anand (σ.σ.2011). Μεγάλοι σκακιστές υπήρξαν ο Γερμανός Εμάνουελ Λάσκερ, ο Κουβανός Χοσέ Ραούλ Καπαμπλάνκα, ο Αμερικανός Μπόμπι Φίσερ, οι Ρώσοι Γκάρι Κασπάροφ και Ανατόλι Κάρποβ και αρκετοί άλλοι. Σπουδαίοι Έλληνες σκακιστές είναι ο πρωταθλητής Ελλάδας Βασίλης Κοτρωνιάς, ο Χριστόδουλος Μπανίκας, ο Ευστράτιος Γρίβας, ο Γιάννης Παπαϊωάννου, παλιότερα ο Τριαντάφυλλος Σιαπέρας (ο θεμελιωτής στης σκακιστικής διδασκαλίας στην Ελλάδα) και πολλοί άλλοι.
Advertisements
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου