Η κρίση της 'μέσης ηλικίας' ...

   

Αν ρωτήσετε κάποιον πότε ξεκινάει η «μέση ηλικία», η απάντηση που θα πάρετε εξαρτάται από την ηλικία του ερωτώμενου . Για παράδειγμα, οι φοιτητές την τοποθετούν γύρω στα 35. Όσοι όμως βρίσκονται στην ηλικία των 35, έχουν άλλη άποψη. Γι 'αυτούς, η μέση ηλικία ξεκινάει μισή δεκαετία αργότερα, με τα 40 ν' αντιπροσωπεύουν το εναρκτήριο έτος. Πρόσφατα, μια έρευνα που έγινε σε ένα μεγάλο δείγμα Ελβετών, κατέληξε ότι μεσήλικες θεωρούνται εκείνοι που είναι μεταξύ 35 και 53 ετών.

ύς, η μέση ηλικία βρίσκεται μισή δεκαετία μακρύτερα, με τα 40 ν' αντιπροσωπεύουν το εναρκτήριο έτος.  Πρόσφατα,  μια έρευνα που έγινε σε ένα μεγάλο δείγμα  Ελβετών,  κατέληξε ότι  μεσήλικες θεωρούνται εκείνοι που είναι μεταξύ 35 και53 ετών.

Όμως, το ακριβές χρονολογικό σημείο το οποίο θα εγγραφεί επίσημα ως "μέση ηλικία" δεν έχει μεγάλη σημασία. Αυτό που είναι πολύ πιο ενδιαφέρον είναι οι ψυχολογικές αλλαγές που επέρχονται με την έλευση της.

Όλοι έχουμε ακούσει για την επίφοβη "κρίση μέσης ηλικίας, αλλά τι ακριβώς είναι αυτή; Είναι μια επιστημονικά τεκμηριωμένη έννοια;  Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι είναι ένα πραγματικό ψυχιατρικό φαινόμενο.

Σε μια μελέτη του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι 92% των ερωτηθέντων(από δείγμα 372 ατόμων) ήταν απόλυτα πεπεισμένοι ότι η κρίση μέσης ηλικίας είναι πραγματικό γεγονός, ενώ  71% απάντησαν ότι έχουν κάποιον γνωστό που περνάει τέτοια φάση.

Τον όρο «κρίση μέσης ηλικίας» τον επινόησε ο Elliott Jacques το 1965. Όμως, είχε κάτι διαφορετικό στο μυαλό του, από αυτό που όλοι μας πιστεύουμε.

Ο Jacques δεν ασχολήθηκε καθόλου με τις ψυχολογικές μεταπτώσεις των γυναικών καθώς μπαίνουν στην μέση ηλικία. Αυτές επηρεάζονται από αλλαγές που συνδέονται με την εμμηνόπαυση. Στην πραγματικότητα, η «κρίση μέσης ηλικίας» εξακολουθεί να θεωρείται και σήμερα ως ένα κατεξοχήν πρόβλημα των ανδρών, ενώ συχνά την αναφέρουν οι γυναίκες στην προσπάθεια τους να εξηγήσουν εγωιστικές και παρορμητικές συμπεριφορές των ανδρών.  Αυτό το στερεότυπο μεταξύ των φύλων έχει το δικό του ενδιαφέρον.  Όμως αυτό που ο Jacques  προσπάθησε, ως ψυχαναλυτής, να εξετάσει ήταν η σχέση της  μέσης ηλικίας με τη δημιουργική ιδιοφυΐα.

Σύμφωνα με αυτόν, η κρίση μέσης ηλικίας είναι τόσο επώδυνη ώστε πολλοί μεγάλοι καλλιτέχνες και στοχαστές δεν μπόρεσαν καν να επιβιώσουν. Παρατήρησε ότι η ηλικία των 37 συνδέεται με τον θάνατο πολλών ατόμων αυτής της κατηγορίας. Έτσι, αποφάσισε να μελετήσει αυτό το γεγονός. Μελέτησε ένα τυχαίο δείγμα από 310 μεγαλοφυΐείς ανθρώπους, και πράγματι διαπίστωσε ότι ένας σημαντικός αριθμός από αυτούς - συμπεριλαμβανομένων των Μότσαρτ, Ραφαήλ, Chopin, Rimbaud, Purcell, και Baudelaire- απεβίωσαν μεταξύ των ηλικιών 35 και 39.

"Όσο πιο πολύ εστιάζει  κάποιος παρατηρώντας τις ιδιοφυΐες του δείγματος," αναφέρει ο Jacques , «τόσο πιο εντυπωσιακό και ξεκάθαρο είναι αυτό το μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας στη μέση ηλικία." Ωστόσο, για όσους ακόμη διανύουν το  χρυσό μονοπάτι της δόξας -  όπως τους αποκαλεί ο  Κούντερα -τα καλά νέα είναι ότι ο πρόωρος θάνατος δεν είναι αναπόφευκτος.

Όπως υποστηρίζει ο Ζακ, γύρω στην ηλικία των 35 οι ιδιοφυείς άνθρωποι εμπίπτουν σε μία από τις τρεις εξής περιπτώσεις.

Η μία περίπτωση είναι είτε να πεθάνουν κυριολεκτικά είτε να εξαφανιστούν (μεταφορικά), έχοντας εξαντλήσει όλα τα αποθέματα της δυναμικής που είχαν, και μη μπορώντας να δημιουργήσουν ξανά κάτι που θα ήταν αντάξιο της ευφυίας που τους χαρακτήριζε σε νεαρότερη ηλικία.

Ο δεύτερος τύπος ατόμου χαρακτηρίζεται από ανησυχία και αγωνία για επίτευξη των στόχων που έχει θέσει. Αυτό γίνεται ακόμα πιο έντονο, μόλις συνειδητοποιήσει ότι έχει ξεπεράσει τουλάχιστον το ήμισυ του προσδόκιμου ζωής.

Για παράδειγμα,ο Μπαχ πριν από την ηλικία των 38 ήταν απλώς ένας ταλαντούχος οργανοπαίκτης της εκκλησίας και δάσκαλος μουσικής. Έπρεπε να φτάσει στη μέση ηλικία για να αρχίσει να δημιουργεί μεγάλες συνθέσεις.

Ο Σαίξπηρ έγραψε τον  Ρωμαίο και την Ιουλιέτα όταν ήταν τριάντα.  Όμως μεταξύ των ηλικιών 35 και 40, έγραψε μεγάλα έργα όπως ο Ιούλιος Καίσαρας, ο Άμλετ, ο Οθέλλος, ο Βασιλιάς Ληρ και ο Μάκβεθ  .

Τέλος, όσοι κατατάσσονται στην τρίτη περίπτωση, ενώ είναι παραγωγικοί και ολοκληρωμένοι όσο είναι νέοι, εντούτοις η αισθητική και το ύφος τους αλλάζει πολύ στη μέση ηλικία, συνήθως προς το καλύτερο. Ο αυθορμητισμός που διακρίνει αυτούς τους άντρες στο τέλος της εφηβείας και γύρω στα είκοσι τους,  μειώνεται με τον χρόνο και μετατρέπεται σε πιο εκλεπτυσμένη δημιουργικότητα. Ο Δάντης  είναι ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας.  Η 'Θεία Κωμωδία'  την οποία ξεκίνησε να γράφει σε ηλικία 37 ετών θεωρείται το πιο ΄ποιοτικό έργο του.

 Ο Jacques ασχολήθηκε και με περιπτώσεις απλών ανθρώπων της καθημερινότητας που είχαν εισέλθει στη κρίση μέσης ηλικίας. Διαπίστωσε ότι η πηγή του προβλήματος ήταν η πικρή συνειδητοποίηση ότι ο υπολειπόμενος χρόνος ζωής  είναι μικρότερος από αυτό που είχαν ήδη ζήσει. Ο θάνατος δεν ήταν πια μια απόμακρη αφηρημένη έννοια. Για πρώτη φορά στη ζωή τους συνειδητοποιούσαν ότι η ζωή τους έχει πεπερασμένη διάρκεια και ότι δεν θα προλάβουν να πετύχουν όσα ονειρεύονταν.

Πάντως, η φράση "κρίση μέσης ηλικίας" δεν μπήκε στην  καθομιλουμένη μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του εβδομήντα. Αυτό συνέβη όταν ο Daniel  Levinson, δημοσιεύσε το γνωστό του βιβλίο  "Οι εποχές της ζωής ενός ανθρώπου " που αναφερόταν σε ιστορίες μεσήλικων ανδρών που αγωνίζονταν να μεταβούν σε άλλο χρόνο όπου κανείς δεν είναι πια νέος αλλά ούτε και μεγάλος.

Ο Levinson πίστευε ότι οι κρίσεις μέσης ηλικίας ήταν στην πραγματικότητα πιο συχνές από ότι πίστευαν όλοι, και εμφανίζονταν μεταξύ  μεταξύ των ηλικιών 40 έως 45.  Σύμφωνα με αυτόν, αυτές οι  κρίσεις χαρακτηρίζονται   από μια σκληρή, επίπονη "απομυθοποιητική " διαδικασία που απορρέει από την αναπόφευκτη σύγκριση  των νεανικών ονείρων του και της πραγματικότητας του σήμερα.  Για τους περισσότερους , η ζωή κινείται τόσο γρήγορα που όταν βρουν τον χρόνο να  κοιτάξουν προς τα πίσω σε ότι ήδη έχει συμβεί, διαπιστώνουν ότι έχουν χάσει την ευκαιρία να κάνουν αυτά που ήθελαν.  Η επανεξέταση της ζωής προκαλεί  κατάθλιψη, άγχος ,  μια μορφή απελπισίας, μιας επιθυμίας του 'τώρα-ή-ποτέ' έτσι ώστε να ζήσεις ότι έχεις στερηθεί μέχρι τότε.

Σε κάθε περίπτωση, πώς ένας άνδρας επιλύει αυτή τη θεμελιώδη σύγκρουση που συμβαίνει μέσα του; Ένας τρόπος για να αντιμετωπίσει την απόκλιση ανάμεσα στις παραμυθένιες νεανικές φιλοδοξίες και την  πραγματικότητας της ενήλικης ζωής είναι να επικεντρωθεί σε αυτά που ήδη έχει καταφέρει. Τα δεδομένα αποκαλύπτουν ότι πολλοί μεσήλικες αναθεωρούν τις προσδοκίες τους δίνοντας πια βαρύτητα στην συντήρηση του status quo και την διατήρηση του στο μέλλον. Δεν κάνουν νέα φιλόδοξα όνειρα.

Ο εφησυχασμός σίγουρα δεν είναι κάτι καλό, αλλά υπάρχει και η θετική πλευρά. Λειτουργεί σαν αμορτισέρ στην ζωηρή ανησυχία που προκαλείται εξαιτίας των απραγματοποίητων ονείρων. Βοηθάει να ανατραπούν ακόμη και επώδυνες  αποφάσεις που μπορεί να πάρει κάποιος όταν είναι ευάλωττος ψυχολογικά , όπως το να παρατήσει μια καλή θέση εργασίας ή ακόμα και να εγκαταλείψει την οικογένειά του.

Τις δεκαετίες που ακολούθησαν από τότε που ο Ζακ κι ο Λέβινσον, θέσανε τις κύριες ψυχαναλυτικές θεωρίες τους για την κρίση μέσης ηλικίας, μια σειρά από πιο εξειδικευμένους ψυχολόγους έχουν προσπαθήσει να τις επικυρώσουν με  πραγματικά δεδομένα.

Μελέτες αποκαλύπτουν ότι η μέση ηλικία είναι περισσότερο πιθανό να συνδέεται με κάποια απογοήτευση στην καριέρα, με διαζύγιο, άγχος, αλκοολισμό, κατάθλιψη, ή κάτι άλλο που όμως δεν σχετίζεται με το στάδιο της ζωής. Στην πραγματικότητα, τα ποσοστά εμφάνισης πολλών από αυτά τα προβλήματα κορυφώνονται σε άλλες περιόδους κατά την διάρκεια της ζωής. Σκεφτείτε για παράδειγμα την εφηβεία όπου υπάρχουν μεγάλες ανησυχίες για το μέλλον που φαντάζει αβέβαιο.  Οι περισσότεροι έφηβοι ζηλεύουν τους μεγαλύτερους σε ηλικία , αφού γι 'αυτούς δεν φαίνεται να υπάρχει τόσο μεγάλη αβεβαιότητα. Σε μία έρευνα που έκανα οι Freund και Ritter, ζήτησαν από ηλικιωμένους να τους πουν σε  ποιο στάδιο της ζωής τους θα προτιμούσουν να επιστρέψουν (εφόσον ήταν εφικτό). Οι περισσότεροι δήλωσαν στη μέση.

Η "κρίση ηλικίας" των ανδρών δεν μπορεί λοιπόν να υποστηριχθεί από εμπειρικά δεδομένα. Όμως το γεγονός ότι διατηρείται αυτή η αντίληψη στις δυτικές κυρίως κοινωνίες, μπορεί μερικές φορές να έχει δραματικά αποτελέσματα. Ο Freund και ο Ritter δίνουν μια πιο χαλαρή ερμηνεία στην λεγόμενης κρίση μέσης ηλικίας. Υποστηρίζουν ότι δεν πρόκειται για "κρίση"  αλλά για νέες προκλήσεις που τίθενται στα άτομα αυτής της ηλικίας.  Επειδή η μέση ηλικία θεωρείται ως το μέσο της διάρκεια της ζωής, αυτό βοηθάει να συνειδητοποιήσει κάποιος τον περιορισμένο χρόνο που του απομένει και έτσι να  αναθεωρήσει  την προσωπικής του πορεία.