2030: ένας κόσμος διαφορετικός

 

 

Οι νέες τεχνολογίες, η εξάντληση των φυσικών πόρων και η εκρηκτική αύξηση του πληθυσμού στα επόμενα 18 χρόνια θα αλλάξει την παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων και θα προκαλέσει ριζικές οικονομικές και πολιτικές αλλαγές με ταχύτητα άνευ προηγουμένου στη σύγχρονη ιστορία, σύμφωνα με τη νέα έκθεση του αμερικανικού Εθνικού Συμβουλίου Πληροφοριών (NIC).

Η έκθεση των 140-σελίδων  που δημοσιεύει το Εθνικό Συμβούλιο Πληροφοριών καθορίζει τους κινδύνους και τις ευκαιρίες για τα έθνη, τις οικονομίες, τους επενδυτές, τα πολιτικά συστήματα και τους ηγέτες που οφείλονται σε τέσσερις “μαζικές τάσεις” οι οποίες, κατά τους αναλυτές, μεταμορφώνουν τον κόσμο.

Οι κυρίαρχες τάσεις είναι το τέλος της παγκόσμιας κυριαρχίας των ΗΠΑ, η ανερχόμενη δύναμη των ατόμων έναντι των κρατών, μια ανερχόμενη μεσαία τάξη της οποίας τα αιτήματα της οποίας προκαλούν τις κυβερνήσεις και ένας γόρδιος δεσμός έλλειψης νερού, τροφίμων και ενέργειας.

«Βρισκόμαστε σε μια κρίσιμη καμπή στην ιστορία της ανθρωπότητας, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε πολύ αντικρουόμενα μέλλοντα» γράφει στην έκθεση ο πρόεδρος του Συμβουλίου Christopher Kojm.  Στην κορυφή της λίστας με τους καθοριστικούς παράγοντες  - οι οποίοι θα διαμορφώσουν την ισχύ των μαζικών τάσεων- είναι η «επιρρεπής στην κρίση» παγκόσμια οικονομία, η οποία είναι ευάλωτη σε διεθνείς αναταραχές και στις διαφορές μεταξύ των εθνικών οικονομιών που κινούνται με πολύ διαφορετικές ταχύτητες.

Το μέλλον είναι «εύπλαστο», σύμφωνα με τον Kojm. «Η προσπάθειά μας είναι να ενθαρρύνουμε τους φορείς λήψης αποφάσεων, είτε κυβερνητικούς είτε όχι, να σκεφτούν και να σχεδιάσουν μακροπρόθεσμα, έτσι ώστε να μην υπάρχει ένα αρνητικό μέλλον και να υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να εξελιχθούν τα πράγματα θετικά».

«Τεκτονικές μετατοπίσεις»

Η έκθεση αντικατοπτρίζει τις κρίσεις και των 16 μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ, οι οποίες συμβουλεύτηκαν ή συμφώνησαν με ακαδημαϊκούς, ερευνητικά ιδρύματα, πολιτικούς ηγέτες και επιχειρήσεις σε 14 χώρες και την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ενώ οι τεχνολογικές εξελίξεις, η μετανάστευση, οι πόλεμοι και άλλοι παράγοντες οδήγησαν την αλλαγή σε προηγούμενες περιόδους, αυτό που καθορίζει το επόμενο τέταρτο του αιώνα είναι ο τρόπος που επτά «τεκτονικές μετατοπίσεις» συνδυάζονται  για να προωθήσουν την αλλαγή με ραγδαίο ρυθμό. Οι παράγοντες αυτοί είναι: η ανάπτυξη της μεσαίας τάξης, η ευρύτερη πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες, η μετατόπιση της οικονομικής δύναμης, η γήρανση του πληθυσμού, η αστικοποίηση, η αυξανόμενη ζήτηση για τρόφιμα και νερό, καθώς και η ενεργειακή ανεξαρτησία των ΗΠΑ.

«Οι μαύροι κύκνοι»

Η ταχύτητα είναι συνάρτηση πολλών αλληλοενισχυόμενων δυναμικών, διαπιστώνει η έκθεση. Η μία είναι αυτή που η έκθεση αποκαλεί «οριστική μετατόπιση της οικονομικής ισχύος προς την Ανατολή και το Νότο», καθώς όπως μερίδιο του παγκόσμιου εισοδήματος των ΗΠΑ, της Ευρώπης και της Ιαπωνίας προβλέπεται ότι θα μειωθεί από 56% σήμερα σε λιγότερο από το μισό μέχρι το 2030.

Η έκθεση οραματίζεται μια διεθνή οικονομία που παραμένει επιρρεπής σε πιθανούς «μαύρους κύκνους», όπως η κατάρρευση του ευρώ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μια πανδημία, μια κινεζική οικονομική κατάρρευση, έναν πυρηνικό πόλεμο ή μια εξουθενωτική κυβερνο-επίθεση.

Ακόμη και ελλείψει τέτοιων γεγονότων, λέει, «η επιστροφή στους ρυθμούς ανάπτυξης προ-2008 και τα προηγούμενα μοντέλα της ταχείας παγκοσμιοποίησης μοιάζουν όλο και πιο απίθανα, τουλάχιστον για την επόμενη δεκαετία», εν μέρει επειδή το συνολικό μη-χρηματοοικονομικό χρέος σε όλες τις χώρες της G-7 έχει διπλασιαστεί από το 1980, φτάνοντας το 300% του ΑΕΠ.

Αύξηση του πληθυσμού

Το βασικό ερώτημα, αναφέρει η έκθεση, είναι το αν οι αποκλίνοντες ρυθμοί ανάπτυξης και αύξησης της αστάθειας «θα οδηγήσουν σε μια παγκόσμια οικονομική κατάρρευση ή αν η εξέλιξη των πολλαπλών κέντρων ανάπτυξης θα οδηγήσει σε ανθεκτικότητα».

Το γεγονός ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός προβλέπεται να ανέλθει σε 8,3 δισεκατομμύρια από 7,1 δισεκατομμύρια σήμερα μέχρι το 2030, θα ενισχύσει τους παράγοντες, αναφέρει η έκθεση. Περισσότεροι άνθρωποι θα ενταχθούν στην μεσαία τάξη, ιδιαίτερα στον αναπτυσσόμενο κόσμο, ενώ ακόμη και συντηρητικές εκτιμήσεις προβλέπουν διπλασιασμό της παγκόσμιας μεσαίας τάξης σε περισσότερα από 2 δισεκατομμύρια μέσα στα επόμενα 18 χρόνια.

Ο τομέας της εκπαίδευσης, αφενός, θα καθοδηγηθεί και θα επωφεληθεί από αυτήν την αύξηση της μεσαίας τάξης, ενώ η οικονομική επιτυχία θα είναι στενά συνδεδεμένη με το επίπεδο εκπαίδευσης. Στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, ο μέσος όρος στα επίπεδα εκπαίδευσης αναμένεται να αυξηθεί από 7,1 χρόνια σε 8,7 χρόνια. Η εκπαίδευση για τις γυναίκες – ένας παράγοντας σημαντικός τόσο για την οικονομική ανάπτυξη όσο και για την κοινωνική ευημερία και την υγεία – θα αυξηθεί από 5 χρόνια σε 7 χρόνια στην περιοχή, σύμφωνα με την έκθεση.

Οι πόλεις μεγαλώνουν

Μεγάλο μέρος αυτής της αυξανόμενης μεσαίας τάξης θα συρρεύσει στις πόλεις, αυξάνοντας τον αστικό πληθυσμό του κόσμου από περίπου 50% σε σχεδόν 60% μέχρι το 2030. Η αύξηση των εισοδημάτων θα τροφοδοτήσει την όρεξή τους για τρόφιμα – κυρίως πρωτεΐνες από το κρέας και ψάρια – νερό και ενέργεια, η προσφορά των οποίων θα μειωθεί, αναφέρει η έκθεση, εν μέρει επειδή η κλιματική αλλαγή και η έλλειψη νερού θα αλλάξουν τα πρότυπα της καλλιεργήσιμης γης, ενώ η μεγαλύτερη ζήτηση για την ενέργεια θα περιόριζε την ποσότητα των διαθέσιμων καυσίμων προκειμένου να γίνουν λιπάσματα και άλλα προϊόντα.

Η ζήτηση για τρόφιμα θα αυξηθεί 35% μέχρι το 2030, ενώ η παγκόσμια αύξηση της γεωργικής παραγωγής θα μειωθεί. Οι παγκόσμια ανάγκες σε νερό θα φτάσουν τα 6.900 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα το 2030, 40% περισσότερο από την τρέχουσα βιώσιμη παροχή νερού, καθιστώντας το νερό μια πιθανή αιτία περιφερειακών συγκρούσεων, ιδίως στη Νότια Ασία και τη Μέση Ανατολή, λέει η έκθεση.

Κλιματική Αλλαγή

Η κλιματική αλλαγή θα περιπλέξει τη διαχείριση των πόρων, ιδιαίτερα στην Ασία, όπου οι μουσώνες είναι ζωτικής σημασίας για την καλλιεργητική περίοδο και οι μειωμένες βροχοπτώσεις θα μπορούσαν να διαταράξουν την ικανότητα της περιοχής να θρέψει τον αυξανόμενο πληθυσμό της. Οι αλλαγές στη θερμοκρασία θα συμβούν πιο γρήγορα από ό,τι αναμενόταν. Τα νέα στοιχεία έδειξαν ότι ο ρυθμός μεταβολής της κλιματικής αλλαγής ήταν ακόμη μεγαλύτερος από ό,τι ήταν πριν από 18 μήνες, όσο δηλαδή διήρκεσε η έρευνα.

Οι νέες τεχνολογίες των επικοινωνιών και η επέκταση των εκπαιδευτικών ευκαιριών, εν τω μεταξύ, θα ενδυναμώσουν την αυξανόμενη μεσαία τάξη ώστε  να έχει μεγαλύτερες απαιτήσεις από τις κυβερνήσεις για τις υπηρεσίες που τους παρέχονται, ένα σενάριο που βλέπουμε ήδη σε χώρες όπως η Αίγυπτος.

 «Το κακό σενάριο»

Η λύση για την έλλειψη πόρων θα πρέπει να είναι μια συνεργασία του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Ταυτόχρονα, όμως, οι τεχνολογίες των επικοινωνιών αλλάζουν την πολιτική εξουσία των εθνών «προς πολύπλευρα και άμορφα δίκτυα που θα σχηματιστούν  για να επηρεάσουν το κράτος και τις παγκόσμιες δράσεις» αναφέρει η έκθεση. «Τα έθνη με τα ισχυρότερα θεμέλια – ΑΕΠ, μέγεθος του πληθυσμού, κλπ. – δεν θα είναι σε θέση να καταδείξουν το σθένος τους, εκτός αν μάθουν να λειτουργούν σε δίκτυα και συμμαχίες σε έναν πολυπολικό κόσμο», σύμφωνα με την έκθεση.

Οι ίδιες τεχνολογίες θα επιτρέπουν σε ομάδες να επιτεθούν σε ηλεκτρικά δίκτυα ή δίκτυα υπολογιστών. Οι τεράστιες κρύπτες δεδομένων τελικά θα δώσουν τη δυνατότητα στις κυβερνήσεις να «καταλάβουν και να προβλέψουν τι πρόκειται να κάνουν οι άνθρωποι» και «να έχουν μεγαλύτερο έλεγχο στην κοινωνία».

Η άνοδος της Ασίας

Την ίδια στιγμή, η δύναμη θα μετατοπιστεί από τη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη σε μία Ασία με ΑΕΠ, πληθυσμό, στρατιωτικές δαπάνες και τεχνολογικές επενδύσεις που θα ξεπεράσουν αυτές της Δύσης. Η Κίνα θα ξεπεράσει τις ΗΠΑ οικονομικά λίγα χρόνια πριν από το 2030 και οι περιφερειακοί φορείς, όπως η Κολομβία, η Ινδία, η Νιγηρία και η Τουρκία θα γίνουν όλο και πιο σημαντικοί για την παγκόσμια οικονομία.

Ο ρόλος των ΗΠΑ σε αυτή τη νέα παγκόσμια τάξη είναι δύσκολο να προβλεφθεί, διότι ο βαθμός στον οποίο εξακολουθεί να κυριαρχεί στο διεθνές σύστημα μπορεί να ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό, αναφέρει η έκθεση. «Η ‘μονοπολική’ εποχή τελείωσε και  η Pax Americana – η εποχή της αμερικανικής υπεροχής στη διεθνή πολιτική, που ξεκίνησε το 1945 – μειώνεται ραγδαία» αναφέρει η έκθεση. Παρόλα αυτά, οι ΗΠΑ πιθανότατα θα παραμείνουν «πρώτες μεταξύ ίσων» το 2030, αναφέρει η έκθεση.

Οι ΗΠΑ θα παραμείνουν η μόνη δύναμη «που μπορεί να ενορχηστρώσει πραγματικά αυτές τις συμμαχίες, συμπεριλαμβανομένων των ιδιωτικών και των κρατικών φορέων, ώστε να διαχειρίζονται πραγματικά αυτές τις τεράστιες προκλήσεις και αλλαγές που αντιμετωπίζει ο κόσμος».

Ενώ η έκθεση οραματίζεται το τέλος ενός μονοπολικού κόσμου, όπου «οι ΗΠΑ δεν θα μπορούν να υπαγορεύουν» σχολιάζει ο Burrows, «δεν υπάρχει άλλη δύναμη εκεί έξω που να μπορεί να τον οργανώσει».