Συλλογικότητα-Συνεργασία, μια προσέγγιση στην ελληνική παθογένεια.

 

Μια από τις παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας,  όπως έχουμε αναδείξει ως τώρα και από το blog, είναι το πρόβλημα της συλλογικότητας.

Μια "εναλλακτική" οικονομολόγος , η  Elinor Ostrom (βραβείο Νόμπελ Οικονομικών το 2009), έκανε διάφορες μελέτες πάνω στις συλλογικές δράσεις , την αυτοοργάνωση και στο πως οι άνθρωποι γενικά συνεργάζονται.

Η ενδιαφέρουσα ερευνά της , την οποία και θα εξετάσουμε, είναι πάνω σε οργανισμούς εκτός κεντρικής εξουσίας (όπως οι συνεταιρισμοί ή οι "αυτοδιαχειριζόμενες" από τους εργαζομένους επιχειρήσεις) η οποία και κατέληξε σε μερικά πολύ χρήσιμα συμπεράσματα σχετικά με τη βιωσιμότητα ή μη καθώς και την πορεία και προοπτική ενός τέτοιου συστήματος.

Τα συμπεράσματα ισχύουν ανεξαρτήτως πολιτισμικού πλαισίου κι αφορούν σχήματα εκτός κρατικής παρέμβασης (στα οποία εκλείπουν οι παγιωμένες αγκυλώσεις του δημοσίου),  οπότε θα μπορούσαμε να αντλήσουμε σκέψεις για τη δική μας "προβληματική κατάσταση" από ορισμένα ευρήματα της.

 Η έρευνα λοιπόν ξεχώρισε 3 τύπους μελών που συμμετέχουν σε οργανισμούς εκτός κεντρικής εξουσίας:

• τους conditional cooperators: Συνεργάσιμοι υπό προϋποθέσεις (τηρούν τους κανόνες και συμπεριφέρονται καλά σε φυσιολογικές συνθήκες, αλλά παύουν να τους τηρούν όταν επικρατούν οι καιροσκόποι),
• τους rational egoists: Ορθολογικά εγωιστές (καιροσκόποι, ενδιαφέρονται μόνο για το ατομικό όφελος)
• τους willing punishers: Εκούσιοι τιμωροί. Αυτοί είναι εκείνοι που θ αναλάβουν την δύσκολη δουλειά , την περιφρούρηση των συλλογικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Είναι εκείνοι οι οποίοι θα αφιερώσουν προσωπικό χρόνο και κόστος για να τιμωρηθούν οι καιροσκόποι και να τηρηθούν οι κανόνες. Αυτοί θα καταγγείλουν, θα πληρώσουν δικηγόρους κτλ.

 Όταν στον συνεταιρισμό πλειοψηφεί η πρώτη κατηγορία και επιπλέον διαθέτει αρκετά άτομα  της τρίτης κατηγορίας, τότε ακόμη και να υπάρχουν μερικοί της δεύτερης κατηγορίας, ο συνεταιρισμός θα πάει καλά.

Όταν όμως τα άτομα από την δεύτερη κατηγορία είναι αρκετά και εκλείπουν άτομα από την τρίτη κατηγορία  (ή είναι ελάχιστοι), τότε ο συνεταιρισμός θα οδηγηθεί σίγουρα στην αποτυχία.

Ας δούμε κάποια παραδείγματα από την Ελληνική πραγματικότητα.

Η μεγάλη αποτυχία του συνεταιριστικού κινήματος στην Ελλάδα μάλλον οφείλεται στην ύπαρξη πολλών αγροτών από την δεύτερη κατηγορία. Πολλοί (ή αρκετοί)  αγρότες  προσπαθούσαν και τελικά κατάφερναν συνήθως να ξεγελάσουν τον συνεταιρισμό για κάποιο βραχυπρόθεσμο κέρδος.

 Ο έμπορος τους έπειθε, προσφέροντας τους τα ανάλογα ανταλλάγματα,  να του δίνουν τα καλύτερα από τα προιόντα τους, με αποτέλεσμα τα ΄σκάρτα΄ή ‘ελαττωματικά’ να τα παραδίδουν στον συνεταιρισμό. Έτσι είχαν ένα πρόσκαιρο ατομικό κέρδος, εις βάρος του συλλογικού καλού.

 Παρόμοια η πρακτική και όσο αφορά την υπερβόσκηση (για την οποία υπάρχει και θεωρία του Garrett Hardin «Η Τραγικότητα των Κοινών» ) όπου κατέστρέφαν το βοσκοτόπι μόνο και μόνο για να μεγιστοποιήσουν το ατομικό τους συμφέρον. Για όσους δεν γνωρίζουν όταν υπερβοσκίζεται το βοσκοτόπι, γίνεται άγονο.

Μήπως όμως ακόμη και οι πολιτικοί στη διαχείριση δημοσίων οργανισμών (που έχουν πολλούς rational egoists...και σχεδόν κανέναν willing punisher...) δεν τοποθετούν το ατομικό συμφέρον πάνω από το συλλογικό?

Για παράδειγμα γνωρίζουμε παραδείγματα οργανισμών (π.χ. ΟΣΕ, ΔΕΗ, Ολυμπιακή) , οι οποίοι είναι προβληματικοί, με υπεράριθμο προσωπικό, και δημιουργούν ελλείμματα κάθε χρόνο. Κι όμως ο διευθυντής του οργανισμού προσπαθώντας να μεγιστοποιήσει  την ατομική του ωφέλεια δεν παίρνει μέτρα για να μην δυσαρεστήσει τον πολιτικό προϊστάμενο. Επίσης το ίδιο συμβαίνει και με τον πολιτικό προϊστάμενο  που φοβάται το πολιτικό κόστος. Οπότε διαιωνίζεται η κατάσταση και μετά από λίγο καιρό το πρόβλημα φτάνει στο απροχώρητο (με συσσώρευση τεραστίων ελλειμμάτων). Ο οργανισμός είτε θα έπρεπε να κλείσει είτε να ξε-πουληθεί  και να απολυθούν εργαζόμενοι.

 Ο πολιτικός θα δικαιολογηθεί , υποστηριζόμενος τα οφέλη του συνόλου κι στο τέλος θα ρίξει το λάθος είτε στους προηγούμενους είτε σε κάποια θεωρία συνομωσίας (π.χ. οι κακοί ξένοι που θέλουν να πουλήσουν την Ελλάδα). Στην Ελλάδα της ατιμωρησίας κανένας δεν θα του ρίξει ευθύνη κι όλα θα κυλήσουν ομαλά για τον ίδιο.

Η Ελληνική κοινωνία έχει έλλειψη από άτομα της 3ης κατηγορίας. Δυστυχώς εδώ όποιος προσπαθήσει να επιβάλει τους κανόνες και να τιμωρήσει τους καιροσκόπους, αποβάλλεται από το σύστημα και μάλιστα χαρακτηρίζεται άσχημα από τους υπόλοιπους,.