«Το σχήμα είναι περίεργον και η χρήσις ουχί πάνυ ευνόητος».
Με αυτόν τον τρόπο προσπάθησε ο αρχαιολόγος Δημήτριος Φίλιος να περιγράψει στους αναγνώστες της Αρχαιολογικής Εφημερίδος μία σειρά από παράξενα πήλινα αγγεία που ανακάλυψε σε βάθος δύο μέτρων κάτω από το δάπεδο της Φιλωνείου Στοάς στην Ελευσίνα. Τα αγγεία ήταν διακοσμημένα με «κόμβια ή κοτυλίσκους» και βρέθηκαν μοσοθαμμένα σε παχύ στρώμα στάχτης. Ο Φίλιος γνώριζε πως υπήρχαν δύο αγγεία που συνδέονταν με τα Ελευσίνια Μυστήρια, ο κέρνος και η πλημοχόη, αλλά τα μυστηριώδη αντικείμενα που κρατούσε στα χέρια του δεν ήταν κατάλληλα ούτε για τη μεταφορά υγρών (όπως η πλημοχόη) ούτε για κάποια άλλη πρακτική χρήση. Μπροστά στο άγνωστο, ο Φίλιος κατέφυγε σε μία τρίτη εκδοχή και τα ερμήνευσε ως θυμιατήρια.
Η απορία του Φίλιου ήταν απολύτως δικαιολογημένη. Μέχρι το 1885, οπότε οι ανασκαφές στην Ελευσίνα έφεραν στο φως τα συγκεκριμένα αγγεία, κανείς δεν είχε δει κέρνο από το τέλος της αρχαιότητας. Οι ερευνητές μπορούσαν να βασιστούν μόνο στον αρχαίο γραμματικό Αθήναιο, που περιγράφει τον κέρνο ως πήλινο αγγείο με πολλούς κοτυλίσκους γεμάτους με διάφορες προσφορές (φασκόμηλο, λευκή παπαρούνα, σίτος, κριθάρι, κουκιά, φακές, μέλι, κρασί, γάλα και μαλλί προβάτου) που λαμβάνουν από τον ιερέα όσοι τον κρατούν. Αυτός που μετέφερε τον κέρνο δοκίμαζε από τα αγαθά που βρίσκονταν στους κοτυλίσκους σαν «λικνοφόρος». Η ανακάλυψη του αναθηματικού πίνακα της Νιννίου το 1895 έδωσε τη λύση στο πρόβλημα. Σε αυτό το σπάνιο πήλινο έργο τέχνης, που βρέθηκε στην Ελευσίνα, απεικονίζονται τρεις γυναίκες που μεταφέρουν τα αγγεία που είχε βρει ο Φίλιος μια δεκαετία νωρίτερα.
Το αγγείο αναφέρεται στις αρχαίες πηγές και ως κέρχνος (τραχύς, βραχνός), μία λέξη που αναφέρεται πιθανώς στην ανώμαλη επιφάνειά του λόγω της παρουσίας των κοτυλίσκων. Χρησιμοποιούνταν στη λατρεία αρκετών χθόνιων θεοτήτων (Ρέα, Κυβέλη) αλλά συνδέθηκε ιδιαίτερα με τη λατρεία της Δήμητρας στην Ελευσίνα. Υπάρχουν αρκετοί διαφορετικοί τύποι κέρνων, όπως και υλικά κατασκευής (πηλός, λίθος, χαλκός) αλλά το βασικό σχήμα παραμένει το ίδιο. Μία κωνική βάση στηρίζει το σώμα του αγγείου, το οποίο αποτελείται από δύο τμήματα. Το κατώτερο τμήμα ανοίγει προς τα έξω και φέρει επίπεδη επιφάνεια με υποδοχές ή βαθουλώματα και δύο «λαβές» που προεξέχουν αισθητά. Το ανώτερο τμήμα του κέρνου στενεύει προς τα πάνω και καταλήγει σε στόμιο με πλατύ χείλος. Τα αγγεία συνήθως έφεραν γραπτή διακόσμηση, ενώ τα πιο πολυτελή μπορούσαν να έχουν καλυφθεί με λεπτά φύλλα χρυσού.
Οι περισσότεροι κέρνοι που έχουν εντοπιστεί στην Αττική προέρχονται είτε από την Ελευσίνα είτε από το Εν Άστει Ελευσίνιο στους πρόποδες της αθηναϊκής Ακρόπολης, αδιάψευστη μαρτυρία της σημασίας του αγγείου για τη λατρεία της Δήμητρας. Σύμφωνα με μία ερμηνεία, οι πιστοί χρησιμοποιούσαν τους κέρνους για να πάρουν ένα μικρό μέρος της πανσπερμίας και να δηλώσουν τη συμμετοχή τους στην αφθονία της γης που προσφέρει η Δήμητρα. Ο πίνακας της Νιννίου υποδηλώνει τη χρήση των αγγείων στη λεγόμενη «κερνοφορία», τον χορό γυναικών που μετέφεραν κέρνους στο κεφάλι τους στην αυλή γύρω από το Καλλίχορον φρέαρ το βράδυ της άφιξης της πομπής των Μεγάλων Μυστηρίων στην Ελευσίνα.
Βιβλιογραφία
Jones, J. Ellis. «Another Eleusinian Kernos from Laureion», The Annual of the British School at Athens at Athens, τομ. 77 (1982), σελ. 191-199.
Mitsopoulou, Christina. «De nouveaux Kernoi pour Kernos…Réévaluation et mise à jour de la recherche sur les vases de culte éleusiniens», Kernos, 23 (2010), σελ. 145-178.
Pollitt, Jerome. «Kernoi from the Athenian Agora», The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, τομ. 48, 3 (1979), σελ. 205-233.
Φίλιος, Δημήτριος. «Αρχαιολογικά ευρήματα των εν Ελευσίνι ανασκαφών», Αρχαιολογική Εφημερίς, 1885, σελ.170-184.
Προέλευση τεκμηρίου: Η εν Aθήναις Aρχαιολογική Eταιρεία / Αρχαιολογική Εφημερίς, 1885
ΕΦΑΔΥΑΤ, Εκπαιδευτική δράση του Αρχαιολογικού Μουσείου Ελευσίνας, Απρίλιος 2017
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου